سازگاری با ریسک خشکسالی قرن جدید

به گزارش داغ (دیده‌بان امنیت غذایی)، رامین امینی زارع، در یادداشتی نوشت: مجموعه‌ای از تحقیقات بین‌المللی که درچهاردهه پیش صورت گرفته بود، حاکی از آن بود که بیش از ۱۵۰ تعریف متفاوت از خشکسالی در نوشته‌های مختلف علمی مطرح شده و به چاپ رسیده ‌است. کثرت این تعاریف بازتابی از تنوع و گستره وسیع این مقوله است که نشان‌دهنده آن است که این تعاریف برحسب نیاز در نواحی مختلف و رهیافت‌های متعدد به این پدیده در رشته‌های علمی گوناگون، شکل گرفته ‌است.

دونالد ویلهایت، اقلیم‌شناس و مایکل گلانتز، دانشمند علوم اتمسفر طی تحقیق جامعی که در مقاله‌ای با عنوان «درک پدیده خشکسالی: نقش تعاریف» به چاپ رساندند، این تعاریف متعدد را بر مبنای چهار رهیافت بنیادین برای سنجش پدیده خشکسالی طبقه‌بندی کردند: آب‌وهواشناسی، هیدرولوژیکی (آب‌شناسی)، زراعتی و اقتصادی-اجتماعی. سه دسته اول به بررسی روش‌های اندازه‌گیری و سنجش دوره کم‌آبی به‌عنوان یک پدیده فیزیکی می‌پردازند. دسته چهارم، اما، دوره کم‌آبی را از منظر عرضه و تقاضا بررسی می‌کند؛ اثرات کمبود آب را در نظام‌های اقتصادی-اجتماعی، ردگیری می‌کند.

عبارت ومفهوم خشکسالی براساس تعریف مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، یکی از پدیده‌های هواشناختی، طبیعی و جدایی‌ناپذیر از شرایط اقلیمی در کشورهای واقع در عرض‌های جنب حاره‌ای مانند ایران است، این دوره کم‌آبی که اتفاقات و پیامدهای مختلفی به همراه دارد، ممکن است از چند ماه تا چندین سال طول بکشد.

تأثیرات خشکسالی در هر منطقه خاص و متفاوت شرایط اقلیمی آن منطقه است و مدت آشکار شدن آسیب‌های آن نیز ممکن است در مناطق مختلف، تفاوت داشته باشد، اما آنچه مشهود است آسیب‌های جدی آن بر روند طبیعی فعالیت‌های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری و همچنین تأثیر آن بر حوزه کشاورزی، صنعت، اقتصادی، اجتماعی و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی است.

در این میان گفته می‌شود که تغییرات اقلیمی به‌خصوص در میزان پراکنش و نوع بارش، خشکسالی و وقوع حوادث طبیعی در سراسر جهان را تشدید کرده است. متوسط بارندگی‌های در میهن عزیز ما در سال آبی ۹۸- ۹۷ با ثبت ۳۴۲ میلی‌متر سبب شد این سال رکورد پربارش ترین سال را در ۵۰ سال گذشته بزند. هرچند در سال بعد یعنی  ۹۹-۹۸ میزان بارش  ۳۱۷ میلی‌متر و میانگین کمتری ثبت شد اما باز هم نسبت به سال های پیش از خود شاهد بارندگی‌های فراوانی در کشور بودیم.

بارش‌هایی که به نظر می‌رسد در سال آبی جاری با کاهش محسوسی روبرو شود و برخی کارشناسان در خصوص سال آبی جدید (مهرماه ۹۹ تا پایان شهریور ۱۴۰۰) پیش‌بینی کرده‌اند که بارش‌ها در این‌ سال در حد طبیعی و حتی کمتر از بارش‌های معمول باشد. حال آنکه افزایش وقوع سیل و بارش‌های ترسالی طی دو- سه سال اخیر در ایران امیدواری بسیاری برای خروج کشورمان از وضعیت خشکسالی ایجاد کرده و سوال اساسی اینجاست آیا به راستی خشکسالی این میهمان ناخوانده از ایران می‌رود یاخیر، به گفته برخی از کارشناسان حوزه آب، ایران دچار پیامدهای تغییر اقلیم شده است و دیر یا زود از ترسالی‌ها خارجی می‌شود.

و نتیجه آنکه نباید به افزایش بارندگی‌ها دل خوش کرد بلکه باید مدیریت تقاضا و مصرف آب و تغییر الگوی مصرف طبق یک برنامه منسجم تحت عنوان برنامه جامع خشکسالی موردتوجه قرار گیرد.

انتظار می‌رود موضوع سازگاری با تغییر اقلیم که هم اکنون در بیشتر کشورها به‌عنوان یک برنامه جدی پیگیری می‌شود، در برنامه هفتم توسعه اقتصادی- اجتماعی کشور گنجانده شود. اما آنگونه که آمارها نشان می‌دهد، سرانه مصرف آب در نیمی از شهرهای کشور بیش از حد استاندارد و مجاز آب است و هر سال آمار نگران‌کننده‌ای از رشد مصرف آب در کشور اعلام می‌شود. ایرانی‌ها که پیش از این نیز در فهرست پرمصرف‌های دنیا قرار داشتند، بعد از همه‌گیری ویروس کرونا بازهم بر حجم مصرف خود افزوده‌اند. براساس آمار موجود سالانه در حدود ۷.۵ میلیارد مترمکعب آب در بخش مصرف شرب و بهداشت تأمین می‌شود.

از این میزان مصرف مقدار پنج میلیارد مترمکعب مربوط به مصارف بخش خانگی است، لذا با توجه به جمعیت تحت پوشش در مناطق شهری میزان سرانه مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در روز برای کل مصارف ۲۴۱ لیتر به ازای هر نفر است. به این ترتیب سرانه مصرف آب هر ایرانی از کشورهای پر آب دنیا بیشتر است. به‌عنوان مثال سرانه مصرف آب در کشور لهستان که ۹۸ لیتر در روز است‌،اشاره نمود. طبق گزارش‌ها میزان بارندگی از اول مهر تا ۱۵ فروردین سال ۱۴۰۰ نسبت به میانگین دوره مشابه درازمدت ۳۳ درصد و نسبت به دوره مشابه پارسال حدود ۴۸ درصد کاهش داشته است. این درحالی است که میزان برداشت آب از ذخایر تجدیدپذیر در ایران بالاتر از حد استاندارد در جهان است.

در واقع کشورهایی که ۲۰ درصد از منابع تجدیدپذیر خود را مصرف می‌کنند، از وضعیت بسیار مناسبی در حوزه آبی برخوردارند. مصرف ۴۰ درصد از منابع تجدیدپذیر از سوی کشورها می تواند قابل قبول باشد، تصریح کرد: کشورهایی که سالانه ۶۰ درصد منابع خود را مصرف می‌کنند، با تنش آبی دست و پنجه نرم خواهند کرد.  مصرف ۸۰ درصد منابع به معنی شرایط بحرانی و بالای ۸۰ درصد از وضعیت فوق بحرانی حکایت می‌کنند، تصریح کرد: متأسفانه در ایران ۸۶ درصد منابع تجدیدپذیر مصرف می‌شود. توزیع بارندگی در ایران نیز ناهمگون است؛ به نحوی که یک درصد مساحت ایران بارشی بیش از ۱۰۰۰ میلی‌متر دارد و میزان بارندگی در مناطقی همچون حوضه آبریز شرق کشور کمتر از ۱۴۸ میلی‌متر است.

به‌طورکلی به فرض این‌که امسال نیز سال پربارشی باشد، باز هم نمی‌توان خشکسالی‌های ۱۵ ساله ایران را که حتی در برخی دوره‌ها این مسأله از ۱۵ سال نیز بیشتر قدمت دارد، جبران کرد. جبران کسری ذخیره آب‌های زیرزمینی موضوعی است که باید با تدبیر و اقدام همگانی جبران شود و نمی‌توان تنها با یک سال پرباران نسبت به حل این مسأله امید داشت. مدیریت تقاضا و مصرف آب به‌عنوان بهترین راهکار مدیریتی، اظهار کرد: برخلاف تصور اتفاقاً در سال‌هایی که ترسالی پدیدار می‌شود باید به دنبال نهادینه کردن مدیریت تقاضای آب و کاهش مصارف غیرضروری بود. با توجه به این‌که ۸۵ درصد ایران در یک منطقه خشک واقع شده است، باید شرایطی ایجاد شود که بتوان با این مناطق خشک و نیمه‌خشک سازگار شد که در این بین بهترین راه‌حل مدیریت تقاضا و مصرف است که باید موردتوجه قرار گیرد. به منظور اعمال مدیریت بهینه منابع آب، باید نسبت به تدوین و اجرای برنامه ای تحت عنوان کلی «برنامه ملی مدیریت خشکسالی و سیل» اقدام شود. این برنامه می‌تواند اولین گام مهم برای اعمال مدیریت به هم پیوسته منابع آب در ایران باشد.

برنامه ملی مدیریت خشکسالی و سیل بسیار فراتر از سندی درباره کمیت منابع آب، برنامه‌ریزی برای منابع آبی هر استان یا حوضه آبریز است و باید پاسخ‌هایی صریح و روشن در خصوص مدیریت خشکسالی و سیل ارائه کند.

اساسی ترین راهکارهای کنترل خشکسالی را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:

الف) مجموعه راهکارهای پیش از رخداد

۱. پیش‌بینی خشکسالی: قبل از هرگونه اقدام عملی برای کاهش خسارت‌های خشکسالی اتخاذ سیاست‌های راهبردی می‌تواند مشکل گشا باشد. این سیاست‌ها باید بر مبنای باور داشتن واقعیت کم آبی در منطقه باشد به‌طور مسلم این دیدگاه می‌تواند در سیاست‌گذاری ایجاد صنایع با مصرف آب کم و کشت‌های مناسب با وضعیت کم آبی کار آمد باشد. همچنین اتخاذ روش‌هایی جهت بهره‌گیری حداکثر ممکن از نزولات جوی (برف و باران) نیز می‌تواند در جلوگیری از بحران خشکسالی پیش از وقوع آن بسیار مهم تلقی شود. نقشه‌های پیش‌بینی هواشناسی قابلیت‌های مناسبی را برای ارائه آگاهی لازم در خصوص رخداد بارندگی را دارا می‌باشد. تا به‌عنوان یک الگوی کلی در اختیار برنامه‌ریزان قرار گیرد که بر مبنای آن پیش‌بینی‌ها صورت گرفته و هشدارهای لازم به بهره‌برداران داده شود.

۲. کشت گیاهان مقاوم به خشکی: یکی از روش‌های کاهش اثر خشکسالی کشت گیاهان مقاوم به خشکی و در مورد درختان میوه استفاده از پایه‌های مقاوم به خشکی و یا کشت دیم برخی از درختان، در مکان‌های مناسب می‌باشد.

۳- کشت گیاهان با نیاز آبی کم: بایستی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا هم در بخش زراعی و هم در بخش باغی گیاهان با نیاز آبی کم جایگزین گیاهان با نیاز آبی بالا شوند.

به کارگیری سوپرجاذب‌ها هم بسیار مهم است.

ب) راهکارهای حین رخداد

در کل به منظور مدیریت بحران خشکسالی لازم است طرح مدیریت جامع تهیه گردد که در هنگام وقوع خشکسالی به مورد اجرا گذاشته شود. در طرح مذکور بایستی مطالعات مختلفی صورت گیرد که طی آن ضمن بررسی جوانب مختلف موضوع، وظایف افراد و سازمان‌های مسئول برای حل معضل مشخص و ارایه می‌شود. از بهترین مواردی که در طرح جامع خشکسالی باید موردتوجه قرار گیرد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

۱. شناسایی ظرفیت‌های مقابله با ضایعات ناشی از خشکسالی: یکی از بهترین موضوعات پس از مشخص شدن شدت خشکسالی در یک منطقه بررسی ظرفیت‌ها و امکانات در منطقه وقوع برای کاهش خسارت‌های خشکسالی است. از جمله این موارد بررسی درآمدها، سرمایه‌گذاری‌ها، اعتبارات و تسهیلات مالی می‌باشد. وجود تأسیسات نگهداری میوه، سبزیجات، گوشت و علوفه از مهمترین مواردی است که باید موردتوجه قرار گیرد.

۲. تشکیل جلسات مشورتی با کارشناسان و بهره‌برداران: یکی از مهم‌ترین مواردی که در مدیریت بحران نقش اساسی دارد اطلاع‌رسانی شرایط و ایجاد فضای مقابله در میان مردم است. به‌همین منظور با تشکیل جلسات و توجیه شرایط، بایستی نسبت به ایجاد فضای مقابله در مردم اقدام کرد و با مشارکت مردم در طرح‌های صرفه‌جویی در مصرف آب، حذف فعالیت‌های پرمصرف آب می‌توان موفقیت برنامه‌های جامع مهار خشکسالی را افزایش داد. البته در شرایط کرونایی حاضر از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی می‌توان بهره برد.

۳. تهیه برنامه تأمین کمبود آب: تأمین اضطراری آب می‌تواند از چند طریق مختلف صورت گیرد که از جمله مهمترین موارد آن از طریق بطری‌های آب و یا تانکرهای آب‌رسانی است. در افق‌های بلندمدت می‌توان از طریق لوله‌های انتقال آب این مسئله مهم را انجام داد.

پ) راهکارهای پس از رخداد

پس از سپری شدن دوره بحران خشکسالی، بایستی تجدید حیات منابع در منطقه به‌عنوان استراتژی کلی مدنظر قرار گیرد. باز ساخت نظام تولیدات زراعی و باغی از مهمترین موارد موردتوجه برنامه‌ریزی محسوب می‌شود. تجربه وقوع خشکسالی در این زمینه می‌تواند راهبردهای خوبی را برای انتخاب روش‌های کشت ارائه دهد تا از این طریق تجربه خاطرات تلخ خشکسالی مجدداً تکرار نشود. عملاً ملاحظه می‌شود که وقوع بارش نسبتاً خوب بعد از وقوع خشکسالی شرایط سخت را از یاد برده و دوباره روش‌های غلط پیشین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تأمین آب در مناطق مبتلا به خشکی از برنامه‌های اصلی است که می‌تواند مدنظر قرار گیرد:

پس از مطالعه روش‌های تأمین منابع آب می‌توان بانک منابع آب هر منطقه را متناسب با شرایط نیاز آبی همان منطقه در اختیار داشت. از منابع تأمین آب می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

استفاده از فاضلاب‌های شهری.

شناسایی مکان‌های احداث سدهای زیرزمینی در مسیر رودخانه‌ها.

استفاده از منابع آب غیرمتعارف.

استفاده از فن‌آوری باروری ابرها.

برنامه‌ریزی برای استفاده از روش‌های آبیاری تحت فشار (قطره‌ای- بارانی).

الف) مصرف بهینه آب و بهبود روش‌های آبیاری:

انجام آبیاری متناسب با رشد گیاه که بایستی زمان و میزان آبیاری در نظر گرفته شود.

توسعه و اجرای سیستم‌های آبیاری تحت فشار.

ترویج روش‌های کم آبیاری در منطقه (کم آبیاری به معنای مصرف کمتر آب به منظور افزایش تولید می‌باشد).

اصلاح روش انتقال آب و افزایش بهره‌وری آب از طریق مرمت شبکه‌های آبیاری و توسعه شبکه‌های انتقال آب با لوله، پوشش انهار و ایجاد کانال‌های سرپوشیده، انجام آبیاری به روش تشتکی یا نواری در باغات و حذف آبیاری غرقابی.

بازچرخانی و بازیافت آب در مزرعه و غنی‌سازی آب آبیاری.

مرمت و لایروبی قنوات و چاه‌ها و چشمه‌ها جهت افزایش بازدهی آب.

کاهش سطح زیرکشت آبی و اعمال روش‌های فنی افزایش تولید در واحد سطح.

احداث استخر آب.

باغاتی که فاقد استخر ذخیره آب می‌باشند بایستی با حداقل امکانات موجود نظیر احداث استخر خاکی با پوشش پلاستیک اقدام به احداث استخر نمایند تا در صورت کاهش حجم آب چاه‌ها بتوانند آب ذخیره نمایند.

احداث استخرهای کوچک و بزرگ استحصال آب در حد امکان.

استفاده مجدد از آب‌های هرز برای آبیاری.

پخش سیلاب جهت تغذیه سفره‌های زیرزمینی و ذخیره‌سازی روان‌آب‌های فصلی.

توسعه کاربرد استفاده از سوپرجاذبه‌ها (ژل‌های پلیمری جذب‌کننده آب).

استفاده از روش آبیاری قطره‌ای زیرسطحی (تیپ) در محصولاتی نظیر: ذرت، پسته، چغندرقند، گوجه‌فرنگی.

استفاده از آب شور برای تولید گندم به منظور کاهش مصرف آب.

توسعه کاربرد روش آبیاری بارانی در زراعت چغندرقند.

اضافه کردن دوره‌های آبیاری از طریق کاهش فواصل آبیاری در مزارع گندم و جو در مناطق سرد و معتدل.

آبیاری یک در میان ردیف‌ها در زراعت کلزا.

ایجاد یک لایه پوشش مالچ زیر درختان.

استفاده از لوله‌های هیدروفیکس در انتقال آب به مزارع.

استفاده از پوشش پلاستیکی در سطوح مزارع به‌ویژه صیفی‌جات.

تجهیز و یکپارچه‌سازی اراضی.

استفاده از آب شور در روش آبیاری سطحی و بارانی در شرایط کم آبی.

توسعه آبیاری بارانی در کشت محصولات زراعی.

توسعه کاربرد هیدروفلوم برای آبیاری مزارع به منظور صرفه‌جویی در مصرف آب.

به باغداران توصیه می‌شود از هم اکنون در هر دور آبیاری یک روز آبیاری را با تأخیر انجام دهند تا در اوج بحران ریشه درختان به کم آبی و دور طولانی آبیاری عادت کرده باشد. (مثلاً دور آبیاری اول ۱۰ روز، دور بعدی ۱۱ روز، دور بعدی ۱۲ روز و …)

در باغات بزرگ با توجه به میزان آب در دسترس مقداری از سطح باغ (درختان مسن و کم بازده، آفت زده و بیمار) حذف و آب در دسترس را به درختان بارده جوان تخصیص داده شود.

آبیاری کوزه‌ای (کوزه‌های ۵ تا ۱۰ لیتری در نیمه دوم سایه‌انداز در عمق ریشه قرار داده و با آب پر شود. دهانه کوزه با علف هرز چیده شده یا مواد دیگر پوشانده تا هدر رفت آب کاهش یافته و آب به آرامی و در زمان طولانی در دسترس گیاه قرار گیرد.)

ب) رعایت امور به زراعی در زیربخش زراعت

اصلاح روش‌های کشت و رعایت اصول به‌زراعی (گسترش نشاءکاری در محصولات زراعی به‌خصوص سبزی و صیفی مانند کشت نشایی پیاز به جای کشت مستقیم بذر).

استفاده از بذور مقاوم و متحمل به خشکی و تنش‌های کم آبی و معرفی ارقام مناسب با نیاز آبی پایین.

استفاده از ارقام متوسط و زودرس در محصولات بهاره.

تولید و تکثیر بذور زودرس و متوسط.

تأکید بر کشت به موقع و رعایت تاریخ کشت و جلوگیری از تأخیر در کشت (به‌خصوص در مناطقی که حداقل ۴ ماه بعد از کشت در وضعیت یخبندان هستند).

بهبود روش‌های کاشت و رعایت اصول به‌زراعی (توسعه کشت‌های متراکم، استفاده از مالچ برای کاهش تبخیر در زراعت، رعایت تناوب زراعی با کشت ارقام مناسب، خشکه‌کاری در اراضی دیم).

بهره‌گیری از تکنیک‌های مقاوم‌سازی بذر به روش‌های فیزیکی و شیمیایی جهت تسریع در جوانه‌زنی.

بهبود مدیریت بقایای گیاهی (خرد کردن بقایای گیاهی با استفاده ازساقه خردکن‌ها و جلوگیری از سوزاندن کاه و کلش‌ها و بقایای گیاهی، مبارزه مکانیکی با علف‌های هرز مزارع).

گسترش کشت گیاهان با نیاز آبی کم خصوصاً در مناطق کم آب مثل سورگوم و اسپرس به جای ذرت علوفه‌ای و جایگزینی جو به جای زراعت گندم و جلوگیری از کاشت گیاهان با نیاز آبی بالا نظیر سویا درشرایط کم آبی.

انجام آبیاری تکمیلی در زراعت دیم برای کاهش اثرات خشکسالی.

کنترل به موقع آفات و بیماری‌ها و علف‌های هرز (از جمله مبارزه با آفت شته در مرحله زایش، مبارزه با علف‌های هرز جهت جلوگیری از تبخیر در مزارع).

کاهش عرض ردیف‌های کشت.

بهبود روش‌های آبیاری و استفاده از روش‌های کم آبیاری (جایگزینی کشت جوی و پشته به جای کرتی، کشت زیرپلاستیک).

استفاده از گیاهان پوششی در طول پاییز و زمستان به منظور جلوگیری از ایجاد روان‌آب‌ها و افزایش نفوذ و ذخیره رطوبت در خاک.

استفاده از ارقام پاییزه به جای ارقام تابستانه در الگوی کشت گیاهان دارویی (مثل زیره سبز).

پ) رعایت امور به زراعی در باغ‌ها

استفاده از عملیات به‌زراعی در باغات به منظور کاهش سطح تبخیر در باغات شامل:

۱. هرس.

۲. حذف سرشاخه‌های خشکیده.

۳. کنترل به موقع علف‌های هرز.

۴. استفاده از مالچ (پلاستیکی و غیره).

۵. استفاده از پوشش‌های سفیدکننده برای تنظیم یا کاهش نور دریافتی.

۶. استفاده از چسب پیوند (چسب‌هایی که حاوی قارچ‌کش بوده و محافظ سلول‌ها و بافت‌های انواع درختان می‌باشند).

هرس درختان

هرس سبز در فصل گرم سال (تیر- مرداد)، کوتاه کردن شاخه‌های طویل به منظور کاهش سطح سبز درخت.

هرس خواب (خشک) حذف شاخه‌های آلوده، مزاحم و اضافی به صورتی که حذف کامل شاخه انجام گردد تا موجب تحریک و رشد جوانه‌های خفته نگردد.

قطع بازوهای خشک شده از ۲۰ سانتی‌متری زیر محل آسیب.

هرس شدید باغات دیم در اوایل تابستان.

تنک کردن میوه.

اعمال مدیریت صحیح باغ

۱. کف بر کردن درختان باغ از ۱۰ سانتی‌متر زیر سطح خاک و پوشاندن سطح تنه قطع شده با مواد ضدعفونی.

۲. اجازه رشد به کلیه پاجوش‌های سال اول.

۳. حذف ۵۰ درصد پاجوش‌ها در سال دوم.

۴. انتخاب پاجوش در سال سوم ترجیحاً دورتر از تنه اصلی.

۵. حذف و ریشه‌کن کردن درختان خشکیده.

۶. اصلاح باغ با جایگزینی ارقام مناسب با رعایت کلیه اصول فنی در طراحی و احداث باغ.

۷. عمیق کاری در باغات نهال کاری در عمق ۱۶۰ سانتی‌متری.

۸. استفاده از مواد ضدتعریق.

۹. محلول‌پاشی با کود اوره.

۱۰. انتخاب ارقام و گونه‌های متحمل به خشکی و سرما.

توصیه‌های آبیاری و تنظیم دور آبیاری

شناخت فیزیولوژی درخت و انجام آبیاری براساس دوره‌های پر نیاز.

به باغداران توصیه شود از هم اکنون در هر دوره آبیاری یک روز آبیاری را با تأخیر انجام دهند تا در اوج بحران، ریشه درختان به کم آبی و دوره طولانی آبیاری عادت کرده باشد. (مثلاً دوره آبیاری اول ۱۰ روز، دوره بعدی ۱۱ روز، دوره بعدی ۱۲ روز)

بیل‌زنی پای درختان و انجام شخم سطحی پس از هر آبیاری جهت از بین بردن لوله‌های موئینه (سله‌شکنی) و کاهش تبخیر از سطح زمین.

در باغات بزرگ با توجه به میزان آب در دسترس، بایستی مقداری از سطح باغ درختان مسن و کم بازده، آفت زده و بیمار را حذف و آب در دسترس را به درختان جوان تخصیص دهند.

سله‌شکنی اطراف درخت پس از هر آبیاری و گاورو شدن جهت کاهش هدر رفتن آب.

بازسازی باغات موجود برای بهینه کردن مصرف آب و بهره‌گیری اقتصادی از آنها.

د) توصیه‌های بهبود تغذیه گیاهی در محصولات زراعی و باغی

۱. استفاده مناسب و متعادل از کود های شیمیایی.

۲. استفاده از کودهای دامی و آلی.

استفاده از کودهای دامی و سبز و همچنین کودهای زیستی به منظور افزایش مواد آلی خاک.

استفاده از کود دامی پوسیده در خاک زیر سایه‌انداز درخت، جهت حفظ رطوبت.

پخش کودهای آلی (گاوی) پوسیده در قسمت آبگیر درخت و مخلوط کردن آن با خاک تا سطح ریشه‌ها.

استفاده از کودهای میکروکچمنت‌ها (کودهای سوپرجاذب) و کودهای سبز و آلی.

۳. کاربرد کودهای شیمیایی

استفاده از کود پتاسیم در شرایط کم آبی.

عدم مصرف کود سرک در زمان شروع گلدهی در شرایط کم آبی.

استفاده از کود فسفر در شرایط کم آبی در خاک‌هایی که فسفر خاک پایین است.

استفاده از کود پتاسیم جهت افزایش مقاومت گیاه به خشکی.

کاهش مصرف کودهای شیمیایی تحریک‌کننده رشد مانند کود های ازته (اوره، نیترات آمونیم، سولفات آمونیوم) در شرایط کم آبی.

استفاده از مواد جاذب رطوبت در سطح آبگیر درختان و بهره‌گیری از مواد شیمیایی مناسب جهت کاهش تبخیر و تعرق.

– تبیین اهداف سیاست ملی و برنامه جامع مدیریت خشکسالی مبتنی بر مدیریت خطرپذیری نه بر مبنای مدیریت بحران. هدف از تهیه برنامه اجرایی مدیریت خشکسالی، پایش، پیش‌بینی و مدیریت ریسک خشکسالی و کاهش اثرات آن در کشور با رویکرد مدیریت کاهش اثرات خشکسالی و نیز مدیریت بحران و بازسازی و جبران خسارت ناشی از آن است.

-مشارکت وسیع مردمی و مدیران اعمال شود.

– تهیه فهرستی از منابع مالی در دسترس و شناسایی گروه‌های در معرض خطر خشکسالی

– ایجاد سامانه پیش‌بینی و هشدار خشکسالی قبل از وقوع خشکسالی و بهره‌گیری از فن‌آوری‌های پیشرفته و روش‌های مدرن جهت پایش و هشدار به هنگام مطمئن و قابل دسترس خشکسالی.

– برآورد خطرات احتمالی و تأثیرات خشکسالی و تدوین برنامه جهت کاهش خطر و انجام واکنش‌های مناسب.

– شناسایی نیازهای تحقیقاتی و پرکردن شکاف‌های نهادی سازمانی و ایجاد سازمان‌های ضروری برای کنترل خشکسالی. در این زمینه باید ارگانی هماهنگ‌کننده جهت مدیریت فعالیت‌های مختلف دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در زمینه خشکسالی ایجاد شده و پایش مستمر خشکسالی در نهاد هماهنگ‌کننده انجام شود.

– تبلیغ و ترویج سیاست مدیریت ملی خشکسالی و برنامه‌های آمادگی و ایجاد آگاهی و اجماع عمومی در خصوص برنامه کنترل خشکسالی انجام شود.

– آموزش و فرهنگ‌سازی و توسعه برنامه‌های آموزشی برای همه گروه‌های سنی مختلف صورت گیرد.

– ارزیابی و بازبینی مستمر سیاست ملی مدیریت خشکسالی و حمایت از طرح‌های آماده‌سازی برای کنترل خشکسالی در سطوح مختلف انجام پذیرد.

– رویکرد سازگاری با اقلیم و کاهش اثرات سوء خشکسالی به‌عنوان محور فعالیت‌های مدیریت خشکسالی مدنظر قرار گیرد.

– تغییر اقلیم و اثرات آن بر بخش‌های مختلف کشور باید در برنامه‌ریزی‌های درازمدت و کوتاه‌مدت موردتوجه باشد.

– الگوهای مصرف بهینه در تمام بخش‌های کشور به‌عنوان یک وظیفه جدی موردتوجه قرار گیرد و مدیریت توأمان عرضه و تقاضای آب به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین محورهای کاهش اثرات خشکسالی مورد پیگیری قرار گیرد.

– به بیمه خشکسالی که توسط صندوق بیمه کشاورزی وبا مشارکت بانک کشاورزی در کشور اجرا می‌شود، به‌عنوان یک ابزار مدیریت ریسک استاتیک خشکسالی (Static Risk Of Drought) گفتنی است بیمه کشاورزی به‌عنوان یگانه سازکار نظام‌مند در جبران خسارات کشاورزی از سوی سازمان ملل متحد، فائو و بانک جهانی مورد تأکید کشورهاست و اکنون در بیش از صد کشور جهان باجدیت و با هدایت و پایش مستقیم رؤسای حکومت‌ها (رؤسای جمهور)، به‌عنوان امری  از امور حاکمیتی (Governance Affairs) موردتوجه جدی است زیرا این امر در پیوند مستقیم با امنیت غذایی به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفه امنیت ملی است.

– مقوله امنیت غذایی و امنیت آبی به‌عنوان ۲ رکن حیاتی در کشور موردتوجه قرار گیرد.

نظارت بر منابع عمومی آب آسیب‌پذیر، برآورد رواناب فصلی و سیلاب‌های فصلی جهت پیش‌بینی منابع آب جدید، برقراری استانداردهایی برای استفاده مطمئن از فاضلاب تصفیه شده مناطق مسکونی، و سخن پایانی این‌که: رسانه‌ها می‌توانند با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارند، نقش مؤثری را در آگاهی‌رسانی به مردم و کنترل خشکسالی در کشور ایفا کنند رسانه دراین زمینه و در جهت جریان‌سازی درست مصرف کردن آب می‌تواند نقش جریان‌سازی ایفا نماید.