این مؤسسه در سال ۱۹۷۵ برای شناسایی و تجزیه و تحلیل استراتژیها و سیاستهای جایگزین ملی و بینالمللی برای تأمین نیازهای غذایی کشورهای در حال توسعه، با تأکید ویژه بر کشورهای کم درآمد و گروههای فقیرتر در آن کشورها، تأسیس شد. این موسسه درتازهترین گزارش خود در ۱۳ آوریل ۲۰۲۳، شواهد مهمی ارائه داد که میتواند به سیاستگذاران، بخش خصوصی و جامعه همیار توسعه بینالمللی کمک کند تا به درخواستها برای پاسخ فعالتر به شوکهای سیستم غذایی توجه کنند. در این یادداشت به مهمترین موضوعات مطروحه در گزارش مذکور میپردازم.
در دهه گذشته، سیستمهای غذایی جهان با شوکهای مهم متعددی مواجه شدهاند، از همهگیری کووید-۱۹ و تأثیرات درگیری روسیه و اوکراین تا بلایای طبیعی متعدد ناشی از تغییرات آب و هوایی و مواردی از ناآرامیهای مدنی و بیثباتی سیاسی؛ این چالشها بازارها را مختل کرده، قیمت مواد غذایی و کود و نوسان قیمتها را افزایش داده، دسترسی به غذا را کاهش داده و میلیونها نفر را به گرسنگی کشانده است. با وجود این روندهای نگرانکننده، گزارش سیاست جهانی غذا در سال ۲۰۲۳ بازاندیشی در پاسخ به بحرانهای غذایی را نشان میدهد و ادعا دارد که سیستمهای غذایی جهانی به طرز شگفت انگیزی در برابر این شوکها انعطاف پذیر هستند و به فرصتی برای استفاده از این انعطافپذیری برای آماده شدن بهتر برای بحرانهای غذایی آینده اشاره میکند. این در حالی است که بین سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۱، تعداد افراد مبتلا به سوء تغذیه در سراسر جهان از ۵۷۲ میلیون به ۷۶۸ میلیون افزایش یافته و تنها به دلیل تغییرات آب و هوایی، این تعداد تا سال ۲۰۵۰ میتواند ۷۲ میلیون نفر دیگر افزایش یابد. طرفه اینکه افزایش گرسنگی در مناطق مختلف جهان یک واقعیت متکثر با ابعادی متنوع است، وضعیت در سوریه و جنوب آفریقا بسیار وخیم است، جایی که ۲۸۲ میلیون نفر، یا حدود ۲۰ درصد از جمعیت، در سال ۲۰۲۱ دچار سوء تغذیه و ناامنی غذایی بودند. در آسیای جنوب شرقی، بیش از ۴ درصد از جمعیت در سال ۲۰۲۱ دچار سوء تغذیه بودند، این آماردر مقایسه با حدود ۲.۵ درصد در سال ۲۰۱۴تعجب برانگیز است. در آمریکای لاتین و کارائیب، شیوع گرسنگی از ۵.۳ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۸.۶ درصد در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. در همه مناطق، آسیبپذیرترین جمعیتها – تولیدکنندگان خرده مالک روستایی، فقرای شهری، بی زمینها، آوارگان داخلی، زنان و کودکان و پناهندگان – با شدیدترین تأثیرات ناامنی غذایی رو به رشد روبرو هستند. این جمعیتها “استراتژی های مقابلهای” مؤثر کمتری برای مقابله با امنیت غذایی و شوکهای اقتصادی دارند. در نتیجه، بسیاری از این جمعیتها داراییهای تولیدی خود را میفروشند، به سمت غذاهای ارزانتر و کممغذی روی میآورند و هزینههای آموزشی و خدمات بهداشتی را کاهش میدهند، که همگی میتوانند پیامدهای منفی طولانیمدتی داشته باشند. در سال ۲۰۲۲، درخواست برای کمکهای بشردوستانه به رکورد ۴۱ میلیارد دلار رسید با این حال، فصلهای موضوعی گزارش یادداشت خوشبینانهای دارد و راههایی را برجسته میکند که از طریق آنها سیاستگذاران میتوانند بحرانهای غذایی را بهتر پیشبینی کرده و به آن رسیدگی کنند و سیستمهای غذایی انعطافپذیرتر و عادلانهتری ایجاد کنند. گزارش بر سه حوزه کلیدی تمرکز دارد: پیشبینی بحران و آمادهسازی؛ ایجاد تاب آوری قبل و حین بحران؛ و ایجاد واکنش در برابر بحران حمایتی و فراگیر برای زنان، مهاجران اقلیمی و سایر گروههای آسیب پذیر.
به اعتقاد نویسندگان این گزارش، بکارگیری سیستمهای اقدام اولیه هشدار زودهنگام (EWEA) یکی از این ابزارها را فراهم میکنند و به سیاستگذاران و جامعه توسعه بینالمللی در مورد بحرانهای غذایی بالقوه هشدار میدهند. از سویی بهبود تابآوری زنجیرههای ارزش کشاورزی یکی دیگر از راه حلهای کلیدی است که در آن سیاستگذاران و ذینفعان میتوانند به پیشگیری و واکنش به بحرانهای غذایی آینده کمک کنند. این زنجیرههای ارزش نقش مهمی در امنیت غذایی و کاهش فقر بازی میکنند، اما در برابر شوکها آسیبپذیر هستند، بهویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط که در آن بازارها و لجستیک زنجیره تأمین چندان توسعهیافته نیستند. سرمایهگذاری در فناوریهایی مانند تکنیکهای کشاورزی هوشمند با آب و هوا و بیمه “مبتنی بر شاخصهای درآمدی” میتواند به افزایش انعطافپذیری در طول زنجیره ارزش محصولات کشاورزی کمک کند، همانطور که میتواند محیطهای مناسبی را برای تابآوری بیشتر ایجاد کند و از محدودیتهای تجاری و سایر سیاستهایی که میتوانند بیشتر بازارها را مختل کنند، اجتناب ورزد. این گزارش همچنین توصیه میکند که با برنامهریزی فعال در مورد کمکهای بشردوستانه و شبکههای ایمنی اجتماعی نیز میتوان اطمینان حاصل شود که هم سیاستگذاران محلی و هم جامعه بینالمللی آماده و قادر به اقدام در مواجهه با بحران غذایی هستند. این امر شامل طراحی برنامههای حمایت اجتماعی برای زنجیرههای ارزش انعطافپذیرتر و فراگیرتر است. ایجاد واکنش در برابر بحران در بودجههای ملی؛ افزایش همکاری بین برنامههای حمایت اجتماعی در حال انجام و برنامههای کمکهای بشردوستانه اضطراری؛ و توسعه چارچوبهای اقدام پیشبینیکننده برای کمکهای بشردوستانه به منظور شناسایی و نظارت بهتر مناطق در معرض خطر و ایجاد عوامل مالی و منابع مالی قبل از وقوع بحران و ابزارهای توصیهشده با هم میتوانند به جهان کمک کنند تا از شیوهای واکنشی برای مقابله با بحران غذا به رویکردی فعالتر و جامعتر حرکت کند که انعطافپذیری کلی سیستمهای غذایی جهانی را افزایش دهند. به نظر من این توصیه با رئالیسم غذایی موجود نمیخواند. چنانکه پس از حمله روسیه به اوکراین، ۱۶ کشور با هدف حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان داخلی در برابر اختلالات بازار بین المللی، موانع تجاری و محدودیتهای صادراتی را اعمال کردند. در مجموع، این اقدامات بر ۱۷ درصد از تجارت جهانی کالری تأثیر گذاشت . علیرغم اهداف مورد نظر، چنین محدودیتهایی در تجارت بینالمللی باعث افزایش قیمتها برای مصرفکنندگان و محدود کردن دسترسی به بازار برای تولیدکنندگان در کشورهای در حال توسعه میشود و مانع دسترسی به عرضه متنوعتر مواد غذایی میشود. محدودیتهای صادراتی اخیر تنها چرخه معیوبی را تداوم بخشید که در آن قیمتهای بالای مواد غذایی موجب محدودیتهای صادراتی شد که به نوبه خود منجر به افزایش بیشتر قیمت مواد غذایی شد. تجارت، زمانی که به خوبی مدیریت شود، میتواند به بهبود و تقویت فرصتها و انتخابها هم برای تولیدکنندگان و هم برای مصرفکنندگان کمک کند، و منابع جایگزینی را برای تأمین منابع غذایی فراهم کند و در نتیجه به تثبیت قیمتها کمک کند. به عنوان مثال، اگرچه گندم و ذرت از آرژانتین و برزیل، تا حد زیادی کاهش واردات آفریقا از این اقلام را از کانادا و ایالات متحده (به دلیل خشکسالی ۲۰۲۱) و اوکراین (به دلیل جنگ) جبران کرده است. اما ایران نیز مدتهاست که بدلیل تحریمهای ظالمانه و صعوبت نقل و انتقالات مالی در پرداخت غذا و دارو با مشکلات عدیدهای روبروست. در حالی که تجارت ضروری است، فقط با منابع متنوع غذا، خوراک و نهادههای کشاورزی، هم از نظر تنوع محصولات و هم از نظر کشورهای تولیدکننده و صادرکننده، به خوبی کار میکند. با این حال، جنگ به دلیل وابستگی جهان به واردات از اوکراین و روسیه ، به دلیل افزایش قیمت غلات و کود به بالاترین سطح خود از سال ۲۰۰۸، فقدان چنین تنوعی را برجسته کرده است. قرار دادن تمام تخم مرغهای خود در یک سبد هرگز یک استراتژی هوشمندانه نیست، اما انتقال همه تخم مرغها از یک سبد به سبد دیگر نیزتنها راه حل نیست. پس از تهاجم، کشورهای آسیایی به جای ذرت برای خوراک دام به برنج شکسته روی آوردند – که منجر به دومینوی افزایش قیمتها در بازار برنج شد که به ویژه آفریقا را تحت تأثیر قرار داد و پس از سیلهای ژوئن تا اکتبر در پاکستان، وضعیت حتی بدتر شد. ارائه گزینههای بیشتر می تواند به جلوگیری از چنین مشکلاتی در هنگام برخورد شوک بعدی کمک کند. ما به انعطافپذیری بیشتری نیاز داریم که در آن، کجا و چگونه مواد غذایی، خوراک، و نهادههای کشاورزی تولید و مصرف میشوند. تنوع بهبود یافته، به نوبه خود، انعطاف پذیری سیستمهای غذایی محلی، ملی، منطقه ای و جهانی را افزایش می دهد. اما گسترش انعطافپذیری مستلزم افزایش قابل توجه سرمایهگذاری دولتی و خصوصی در تحقیق و توسعه، برای توسعه پایدار و منطقی تولید، و همچنین ترویج استراتژیهای تجاری است که از تنوع منابع واردات (هم از نظر کشورها و هم از نظر شرکتها)، و کاهش تلفات مواد غذایی و پسماندها در طول زنجیره تأمین حمایت کند. در پایان؛ گزارش سیاست جهانی غذا در سال ۲۰۲۳ خواستار تجدید نظر در پاسخ به بحرانهای غذایی آینده از طریق پارامترهای ذیل است:
الف) تقویت زنجیرههای ارزش غذایی کشاورزی: برای حمایت از معیشت و امنیت غذایی در طول بحرانها حیاتی هستند. به دولتها توصیه میشود محیط کسبوکاری را حفظ کنند که انعطافپذیری، نوآوریهای فنی و مالی را تقویت میکند و زیرساختهای ضروری و کمکهای هدفمند را برای بازیگران و گرههای زنجیره ارزش در معرض خطر فراهم کنند.
ب) تقویت سیستمهای حمایت اجتماعی انعطافپذیر، پاسخگو به شوک و با دقت هدفمند برای ایجاد انعطافپذیری قبل از بحران و تسهیل بهبودی ضروری هستند. ادغام حمایت اجتماعی با اهداف جنسیتی و اقلیمی میتواند برابری و پایداری جنسیتی را ارتقا دهد.
ج)توانمندسازی زنان: در شرایط بحرانی بسیار مهم است. آنها سهم نامتناسبی از تأثیرات منفی را به دوش میکشند. جمعآوری دادههای با کیفیت بالا و تفکیک جنسیتی؛ هدایت بودجه به سمت برنامههایی که برابری جنسیتی را بهبود میبخشد و حصول اطمینان از اینکه صدای زنان در تصمیمگیری در همه سطوح گنجانده میشود، میتواند از توسعه، نظارت و دستیابی به اهداف شفاف برابری جنسیتی در میان بحرانها حمایت کند.
د) مهاجرت اجباری اقلیمی: مرتبط با بحرانهای اقلیمی یک استراتژی سازگاری مهم را تشکیل میدهد. زمانی که سیاستها ادغام مهاجران در اقتصاد جوامع میزبان خود را تسهیل میکند و از کسانی که عقب ماندهاند حمایت میکند، مهاجرت میتواند برای جوامع میزبان و اعزامکننده مزایایی ایجاد کند. اتخاذ سیاستهای مناسب نیازمند روشهای جدید و رویکردهای تحلیلی برای ردیابی مهاجرت و تأثیرات آن است.
ه)تأمین مالی بزرگتر و مؤثرتر و حکمرانی پاسخگو: دو الزام حیاتی و اساسی برای تقویت تابآوری و بهبود واکنش به بحران هستند.
پاسخهای بهتر به بحران غذایی باید با حکمرانی خوب، نهادهای مؤثر و مشوقهای مناسب حمایت شود. لذا حکمرانی و پاسخگویی مؤثر به شفافیت بیشتر، ابزارهای تحقیقاتی برای ردیابی خطرات و ارزیابی واکنشهای بحران، و گنجاندن زنان و سایر گروههای آسیبپذیر نیاز دارد. در حرکت رو به جلو، دولتها نه تنها باید به دنبال پیشبینی، پیشگیری و کاهش بحرانها باشند، بلکه باید برای انعطافپذیری و عدالت سرزمینی نیز برنامهریزی کنند.
منبع : موسسه بینالمللی تحقیقات سیاست غذایی (IFPRI). ۲۰۲۳. گزارش سیاست جهانی غذا ۲۰۲۳: بازنگری در پاسخ به بحران غذایی. واشنگتن دی سی: موسسه تحقیقات بینالمللی سیاست غذایی (IFPRI). https://doi.org/10.2499/9780896294417
