مروری بر آخرین وضعیت محصولات تراریخته‌ در کشور

محصولات تراریخته در کشور موافقان و مخالفانی دارد. برخی می‌گویند برای سلامتی بسیار خطرناک است و برخی آن را امید امنیت غذایی آینده کشور می‌دانند.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دیده‌بان امنیت غذایی به نقل از خبرگزاری فارس، محصولات تراریخته در کشور موافقان و مخالفانی دارد برخی می‌گویند برای سلامتی بسیار خطرناک است و برخی آن را امید امنیت غذایی آینده کشور می‌دانند. در این میان برخی معتقدند اکثر محصولات وارداتی در حوزه غذا تراریخته است.

در دیگر سو وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید نظارت بر محصولات تراریخته در مبادی وارداتی به‌طور کامل انجام می‌شود و اگر تراریخته بود اجازه ورود نمی‌دهیم، اما گزارشاتی از وجود محصولات تراریخته در داخل کشور وجود دارد.

براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی هرگونه تغییرات ژنتیکی در گیاه یا حیوان که به‌صورت طبیعی، لقاح یا نوترکیبی در طبیعت نباشد و از طریق دست‌ورزی ژنتیکی در آزمایشگاه‌ها ایجاد شده باشد تراریخته نامیده می‌شود. تولید محصولات تراریخته با هدف افزایش تولید، مقاوم‌سازی به بیماری‌ها، ژن‌درمانی، مقابله با سرطان‌ها و … انجام می‌شود اما به اعتقاد کارشناسان در اکثر موارد این هدف محقق نمی‌شود.

استفاده از محصولات تراریخته برای بیوتروریسم و آگروترریسم هم همواره در اظهار نظر کارشناسان وجود دارد.

در این گزارش تلاش می‌شود تا وضعیت موجود تراریخته در ایران ترسیم شود. اینکه آیا محصول تراریخته وارد کشور می‌شود؟ قانون الصاق برچسب برای محصولات تراریخته که در برنامه ششم توسعه به آن تأکید شده و یک قانون بین‌المللی است رعایت می‌شود؟ آیا تولید محصولات تراریخته در کشور وجود دارد؟ برخی کشورها برای چه به دنبال تراریخته می‌روند؟ و آیا کشور ما هم باید دنبال این محصولات برود؟

محصول تراریخته وارد کشور می‌شود؟

دکتر عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست یکی از موافقان سرسخت تراریخته است که حمایت وی از این نوع محصولات از زمانی که دبیرکل خانه کشاورز بود تاکنون ادامه دارد. وی در فاصله سال‌های 67 تا 79 به مدت 13 سال وزیر کشاورزی کشور بود.

وی با بیان اینکه 99 درصد روغن‌های نباتی، سویا و ذرت وارداتی به کشور تراریخته است، اینگونه از این محصولات دفاع می‌کند: «این محصولات امروز بخشی از مواد غذایی جهان را تأمین می‌کند. تقریباً 99 درصد روغن‌های نباتی، سویا و ذرت وارداتی در کشور تراریخته است. براساس مطالعات من و نظر وزارت بهداشت، مصرف روغن‌های محصولات تراریخته مشکلی برای انسان ندارد. اما جنگ و دعوای‌های بی‌مورد در این زمینه است. در دنیا ۲۱۰ میلیون هکتار زیر کشت تراریخته است. این میزان بیش از ۳۰ برابر کشت آبی ما در کشور است. همچنین مخالفان تراریخته دلیل علمی برای مخالفت ندارند».

با این حال، دکتر کلانتری که به‌دنبال دلیل علمی مخالفان تراریخته است، ارجاع یا سندی هم درباره واردات این میزان محصولات تراریخته ارائه نمی‌کنید. واقعیت این است که اصولاً درباره واردات تراریخته هیچکدام از طرفین اسناد محکمی ندارند.

پیش‌تر این مسئول از واردات 5.5 میلیارد دلار موادغذایی تراریخته به کشور گفته بود. استدلال وی این است که ایران محصولاتی مانند خوراک دام و دانه‌های روغنی را از کشورهایی که تراریخته تولید می‌کنند یا شرکت‌های آمریکایی که در آنجا تولید می‌کنند وارد می‌کند و آنها تراریخته هستند.

وزارت جهاد کشاورزی درباره واردات تراریخته چه می‌گوید؟

وزارت جهاد کشاورزی واردات محصولات تراریخته به کشور را تایید نمی‌کند و می‌گوید نظارت‌های آنها جدی است و اجازه ورود محصولات تراریخته را به کشور نمی‌دهند.

امید گیلان‌پور، معاون توسعه صنایع تبدیلی و کسب و کار‌های کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در نشست خبری گفت: در مبادی ورودی کشور کنترل محصولات تراریخته با جدیت انجام می‌شود. این کنترل شامل اسناد و مدارک وارد کنندگان و آزمایشاتی است که در داخل کشور انجام می‌شود.

اما این مسوول توضیح نداده است که اگر محموله کشتی طبق آزمایشات آنها تراریخته در آمد چطور محموله را به کشور مبداء بر می‌گردانند؟

عمرانی، رئیس کمیسیون سلامت انجمن ارگانیک ایران نظر متفاوتی درباره اظهارات مسولان وزارت جهاد کشاوزی دارد و می‌گوید: «آنها تعدادی کاغذ را کنترل می‌کنند نه خود محصول را؛ بنابراین نمی‌توان به مدارک واردکننده محصول تراریخته اطمینان داشت».

وی معتقد است که وزارت جهاد با استناد به مصوبه‌ای که تصریح می‌کند اگر برخلاف ادعای واردکننده محصول تراریخته باشد با واردکننده می‌توان برخورد کرد، اجازه ورود می‌دهد و طبیعی است که پس از توزیع در داخل کشور دیگر کسی نیست به تراریخته بودن یا نبودن آن نظارت کند».

با این وجود گزارشاتی که وجود دارد تا حدود زیادی واردات محصولات تراریخته به کشور را تایید می‌کند. یکی از این گزارش‌ها «تولید اسنک با ذرت تراریخته دامی» بود که در کشور سرو صدای زیادی به پا کرد. 12 اسفند 97 مدیرکل تعزیرات حکومتی استان البرز از توزیع 2200 تن ذرت دامی که قرار بود به اسنک تبدیل شود خبر داد و گفت: امروز دستور توزیع 800 تن دیگر از این ذرت‌ها در بین مرغداری‌های استان البرز صادر شد.

علی‌اکبر مختاری، درخصوص آخرین وضعیت پرونده تولید اسنک با ذرت دامی توسط یکی از برندهای معروف مستقر در استان البرز توضیح داد: مجموعاً 3000 تن ذرت دامی که برای تولید اسنک توسط این کارخانه تهیه شده بود، توقیف و از این میزان 2200 تن در بین مرغداری‌ها توزیع و دستور توزیع 800 تن باقیمانده هم امروز صادر شد.

مختاری با بیان اینکه موضوعاتی درخصوص این پرونده همچنان در حال بررسی است، افزود: این ذرت‌ها تراریخته بوده و تراریخته بودن هر محصولی باید بر روی بسته‌بندی مشخص شود اما در این پرونده این موضوع رعایت نشده و این برای ما مسجل است.

همان زمان گزارش‌های سازمان غدا و دارو نشان می‌داد که ذرت‌های تراریخته وارد صنایع غذایی کشور شده و از آن در تولید محصولاتی مانند اسنک و پفک استفاده شده است.

سخنگوی سازمان غذا و دارو در پی انتشار برخی اخبار و تصاویر اسنک‌های حجیم شده با عبارت «اصلاح شده ژنتیکی» یا تراریخته، گفت: درج عنوان تراریخته روی بسته‌بندی مواد غذایی حاوی مواد اولیه با منشاء تراریخته، الزامی است و این اقدام از سوی تولیدکننده، رعایت ضوابط و اخلاق حرفه‌ای است.

کیانوش جهانپور، افزود: به هرحال برخی دانه‌های روغنی از جمله ذرت، سویا و کلزای وارداتی، تراریخته هستند و روغن یا هر فرآورده غذایی استحصال شده از آن، مشمول ضوابط برچسب‌گذاری محصولات تراریخته و تغییر ژنتیکی یافته می‌شود.

آیا قانون الصاق برچسب‌گذاری محصولات تراریخته در کشور رعایت می‌شود؟

براساس قانون هرگونه محصولات تراریخته یا دستکاری شده ژنتیکی باید برچسب‌گذاری شود، این قانون می‌خواهد به انتخاب مصرف‌کننده احترام گذاشته شود و در نهایت مصرف‌کننده با بررسی این محصول تصمیم بگیرد که استفاده کند یا نه. اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که قانون برچسب‌گذاری در کشور رعایت نمی‌شود.

عمرانی، رئیس کمیسیون سلامت انجمن ارگانیک ایران معتقد است قانون الصاق برچسب برای محصولات تراریخته رعایت نمی‌شود، این در حالی است که در قانون برنامه ششم توسعه به الصاق برچسب برای محصولات تراریخته تأکید شده اما برای محصولات تراریخته وارداتی برچسب نمی‌زنند و در حقیقت نقض قانون و حق مردم است باید قانون برچسب زنی رعایت شود و مصرف‌کننده خودش تصمیم بگیرد که استفاده کند یا نه.

وی افزود: شورای ملی ایمنی‌زیستی در کشور مرتب مسئله برچسب زدن را دور می‌زند و این معمای بزرگ مطرح است که اگر این شورا ادعا می‌کند محصولات تراریخته سالم هستند و هیچ ضرری ندارد پس باید برچسب آن را اتفاقاً بزرگتر هم الصاق کنند.

خبری از برچست تراریخته در فروشگاه‌ها نیست

علی کرمی، متخصص بیوتکنولوژی و ایمنی زیستی گفت: قانون برچسب‌گذاری در محصولات تراریخته در کشور اصلاً رعایت نمی‌شود، و اگر سری به فروشگاه‌های بزرگ بزنید علیرغم اینکه همه روغن‌های وارداتی تراریخته هستند اما برچسب تراریخته ندارند.

گزارش میدانی از مغازه‌ها و فروشگاه‌های منطقه 19 تهران هم نشان می‌دهد که برچسب تراریخته در هیچ محصول غذایی از جمله روغن‌ها وجود ندارد.

پروتکل ایمنی زیستی «کارتاهنا» در 29 ژانویه سال 2000 تصویب شد که خطرات احتمالی محصولات تراریخته را بررسی می‌کند کشور ما هم در سال 88 دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران را تصویب کرد.

«شورای ملی ایمنی زیستی» متشکل از معاون اول رئیس جمهور، وزیر جهاد کشاورزی، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، یک نفر از اعضای انجمن‌های علمی-تخصصی فناوری زیستی جدید (تشکل‌های مردم نهاد) با درجه دکتری است.

آیا محصول تراریخته در کشور تولید می‌شود؟

به گفته مسولان وزارت جهاد کشاورزی تاکنون هیچگونه محصول کشاورزی تراریخته در کشور تولید نمی‌شود اما تلاش‌هایی در جریان است تا حداقل کشت پنبه را با این دلیل که مصرف مستقیم انسانی ندارد کشت کنند.

بهزاد قره‌یاضی، رییس انجمن ایمنی زیستی ایران، تیرماه سال گذشته گفت: «برای نخستین‌بار در کشور مجوز تولید پنبه تراریخته صادر شده است.» قره‌یاضی از موافقان جدی کشت تراریخته در کشور است. به‌دلیل وجود انتقادات زیاد هنوز کشت این محصول انجام نشده ولی تلاش‌های پشت پرده به صورت جدی وجود دارد.

قربانعلی روشنی رئیس مرکز تحقیقات پنبه کشور در بازدید از مزارع پنبه منطقه کاشمر گفت: تاکنون هیچگونه کشت تراریخته در کشور انجام نشده است اما پنبه چون مصرف مستقیم انسانی ندارد توصیه می‌کنم که کشت شود.

اما همین مقام مسوول در همان سفر در یک نشست خبری گفت: در ارتباط با استفاده از محصولات تراریخته برای مصارف انسانی ممکن است خطراتی وجود داشته باشد و آمریکایی‌ها حتی کاه تراریخته را جلوی گاو نمی‌ریزند.

وی در عین حال تأکید کرد: خلفت خداوند کامل‌ترین است و هرگونه دستکاری در آن می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری برای سلامتی و محیط زیست داشته باشد.