ارتش پاکستان، امنیت غذایی و رقابت کشورهای حوزه خلیج فارس در سرمایه‌گذاری کشاورزی

علاقه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به پاکستان به عنوان یک منبع قابل اطمینان غذا در طول دوره تصدی ژنرال پرویز مشرف به طور قابل توجهی افزایش یافت و در سال 2008 به اوج خود رسید. در آن زمان، دولت‌های شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC)  به شدت نگران تغییرات اقتصاد جهانی، افزایش قیمت مواد غذایی و ظرفیت محدود آن‌ها برای افزایش تولیدات کشاورزی داخلی برای برآوردن نیازهای جمعیت در حال رشد خود بودند و از آنجایی که قیمت برنج در آوریل 2008 به 907 دلار در هر تن افزایش یافت (تقریباً سه برابر سطح نوامبر 2007 شد) و در پاسخ به این شرایط، وقتی که کشورهای عمده صادرکننده غلات مانند هند و ویتنام ممنوعیت صادرات را اعمال کردند؛ نگرانی کشورهای عربی خلیج فارس برانگیخته شد. پس از آن عربستان سعودی و امارات تصمیم گرفتند با اجتناب از نوسانات قیمتی در بازارهای جهانی مواد غذایی؛ به دنبال تصاحب زمین‌های کشاورزی در خارج از کشور برای کشت محصولاتی مانند برنج، گندم، شکر و محصولات علوفه‌ای مانند یونجه، ذرت، جو و سویا، کنترل اوضاع را به دست خود بگیرند. همه این محصولات به طور ایده‌آل برای کشت و زرع در محیط پاکستان مناسب بودند. در همین حال، دولت پاکستان نیز بسته معافیت‌های مالیاتی، واردات تجهیزات بدون عوارض گمرکی و مالکیت 100 درصدی زمین در مناطق آزاد ویژه در بخش‌های کشاورزی، دامداری و لبنیات خود را ارائه کرد. علاوه بر این، سرمایه‌گذاران کشت فراسرزمینی عرب نیز از قوانین کار موجود در کشور مستثنی شدند و پیشنهاد دادند که یک نیروی امنیتی 100000 نفری برای حمایت از سرمایه‌گذاران توسط دولت پاکستان فراهم شود. امنیت کشت فراسرزمینی، همان چیزی بود که کشورهای حاشیه خلیج فارس به دنبال آن بودند. البته در تلاش برای به دست‌آوردن زمین کشاورزی بیشتر در پاکستان، کشورهای خلیج به چندین سازمان و شرکت کلیدی برای تسهیل معاملات متکی بودند.

در عربستان سعودی، طرح عظیمی موسوم به “ابتکار ملک عبدالله”  (KAI) برای سرمایه‌گذاری عربستان در کشاورزی خارج از کشور، برای دستیابی به امنیت غذایی ملی از طریق ایجاد مشارکت‌های یکپارچه با کشورهایی که پتانسیل کشاورزی بالایی داشتند، تنظیم، تدوین و ایجاد شد. امارات متحده عربی نیز به “Abraaj Capital” یک شرکت سرمایه‌گذاری خصوصی مستقر در دبی، برای تسهیل سرمایه‌گذاری در پروژه‌های کشاورزی خارجی متوسل گشت، و به آن بعنوان لیدر پروژه کشت فراسرزمینی، اختیار تام داد. به موازات آن  “هلدینگ القدره” یک شرکت مستقر در ابوظبی که از طریق زیرمجموعه خود، القضرا کشاورزی، در زمینه سرمایه گذاری کشاورزی فعالیت می‌کند؛ برای دستیابی به امنیت غذایی ملی از طریق ایجاد مشارکت‌های “حقوقی- حقیقی” یکپارچه با کشورهایی که پتانسیل کشاورزی بالایی داشتند، تشکیل شد. سپس این شرکت‌ها در پاکستان به خرید اراضی مرغوب کشاورزی پرداختند، در سال 2008، شرکت سهامی خاص Abraaj Capital و سایر شرکت‌های امارات متحده عربی با حمایت دولت امارات، 800000 هکتار زمین کشاورزی را در پاکستان خریداری کردند. یک شرکت اماراتی دیگر نیز در آن سال 800000 هکتار زمین کشاورزی را در پاکستان خریداری کرد. گروه سرمایه‌گذاری امارات و گروه ابوظبی در سال 2009 حدود 16187 هکتار زمین را در استان بلوچستان پاکستان به مبلغ 40 میلیون دلار برای کشاورزی مکانیزه با سرمایه‌گذاری اضافی 20 میلیون دلاری برای طرح افزایش باروری و بذور پربازده خریداری کردند تا از نظر تجاری قابل دوام باشند. شرکت گوشت و دام قطر (ماواشی) نیز با اجاره حدود 12140 هکتار در شیکارپور، لارکانا و سوکور، 1 میلیارد دلار برای تقویت کشاورزی شرکتی در پاکستان هزینه کرده است. عربستان سعودی 500 قرارداد اجاره زمین را از مسئولان محلی دریافت نمود. با این حال، اندکی پس از روی کار آمدن دولت ” آصف علی زرداری” به عنوان رئیس جمهور و “یوسف رضا گیلانی” به عنوان نخست وزیر، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی که در سال 2008 به 8 میلیارد دلار آمریکا رسیده بود، به 750 میلیون دلار کاهش یافت. استدلال‌ها صریح بودند؛ فروش زمین‌های کشاورزی به کشورهای خارجی، به ویژه با توجه به امنیت غذایی نامشخص پاکستان، پتانسیل ایجاد آشوب سیاسی و اجتماعی را به دنبال داشت. در واقع، امنیت غذایی پاکستان از نظر قیمت مواد غذایی، در دسترس بودن، کیفیت و ایمنی غذایی بدتر از عربستان سعودی و امارات است. پاکستان در شاخص جهانی گرسنگی در سال 2022 از بین 121 کشور در رتبه 99 قرار گرفت و با درجه جدی گرسنگی با امتیاز 26.1 طبقه‌بندی شده است، در حالی که عربستان سعودی با سطح پایین گرسنگی با نمره 6.7 در رتبه 30 از 121 کشور قرار دارد. امارات متحده عربی در فهرست جهانی گرسنگی در سال 2022 از میان 121 کشور در رتبه هجدهم قرار دارد و دارای امتیاز 5.3 است که نشان‌دهنده درجه پایین‌تری از گرسنگی است.

حال؛ پاکستان تا سال 2028 به دنبال بالغ بر 6 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری از طریق مشارکت عربستان سعودی، امارات متحده عربی ، قطر و بحرین طی سه تا پنج سال آینده برای شرکت‌های کشاورزی عربی با هدف کشت 1.5 میلیون هکتار اراضی نوآباد کشاورزی و مکانیزه‌کردن زراعت و دامداری بیش از 50 میلیون جریب زمین کشاورزی در سراسر کشور خویش است. در این خصوص، پاکستان شورای تسهیل سرمایه‌گذاری‌های ویژه (SIFC) –  انجمنی مرکب از غیرنظامیان- نظامیان – برای جذب سرمایه خارجی در کشاورزی، فناوری اطلاعات، تولیددانش بنیان و انرژی ایجاد کرده است، زیرا این کشور آسیای جنوبی با بحران پرداخت بدهی‌ها مواجه و نیازمند میلیاردها دلار ارز خارجی برای تأمین کسری تجاری و بازپرداخت بدهی‌های بین‌المللی خود در سال مالی 2023 است. مقرر شده تا عربستان سعودی و امارات متحده عربی در طی پنج سال آینده هر کدام بالغ بر 25 میلیارد دلار در بخش معدن، کشاورزی و فناوری اطلاعات در پاکستان سرمایه‌گذاری نمایند. ابتکارات در بخش کشاورزی تحت رهبری  SIFC توسط ” FonGrow ” که بخشی از گروه سرمایه‌گذاری “بنیاد فوجی” است که توسط افسران سابق ارتش پاکستان اداره می‌شود، مدیریت می‌گردد. یک چهره نظامی -ملی سرلشکر “طاهر اسلم”، مدیر عامل و مدیر اجرایی ” FonGrow ” معتقد است. اولین پروژه ارتش به حدود 5 تا 6 میلیارد دلار [سرمایه گذاری کشورهای خلیج فارس] برای سه تا پنج سال اولیه نیازمند است و تا کنون شرکت  FonGrow با چندین شرکت سعودی مانند الدهره، صالح و الخرایف برای جذب سرمایه گذاری در بخش کشاورزی شرکتی تعامل دارد و در حال کار بر روی مدل‌های مختلف سرمایه‌گذاری حقوقی مشترک با شرکت‌های سعودی و امارات متحده عربی برای کشاورزی شرکتی، از جمله سرمایه‌گذاری مشترک در دامداری و شیلات است. در مورد استراتژی و اهداف مکانیزه‌کردن کشاورزی ” FonGrow ” روی یک رویکرد دو جانبه کار می‌کند تا 1.5 میلیون هکتار از زمین‌های قابل کشت جدید را تحت چرخه کشت قرار دهد و به علاوه 50 میلیون جریب از زمین‌هایی را که قبلاً کشت شده است، را تجهیز، نوسازی و مدرن کند. بنیاد فوجی به کمک” FonGrow ” قصد دارد در 7 سال آینده مزارع شرکتی را در بیش از 100000 هکتار راه‌اندازی کند. اولین مزرعه از این دست قبلاً در بیش از 5000 جریب زمین در دشت “خانوال” پنجاب ایجاد شده است.

در مدل کسب و کار کشاورزی شرکتی پاکستان پیش‌بینی شده که 60 درصد محصولات تولیدی به امنیت غذایی کشور کمک کند و 40 درصد باقی مانده عمدتاً به کشورهای حاشیه خلیج فارس برای کسب ارز خارجی صادر شود. حتی پاکستان اولین سفارش صادراتی محصولات غلات فوجی (حدود 25 میلیون دلار محصول در سال ) را از یک کشور حاشیه خلیج فارس دریافت کرده و در دومین پروژه، چهار پایانه غلات بنادر کراچی به یک شرکت مستقر در دبی برای اجاره بیش از 30 سال فروخته شد. در سومین حرکت، ارتش پروژه آماده راه اندازی خود، برنامه نوسازی و بهبود پشتیبانی دام و لبنیات (LIMS) را ارائه کرد که هدف آن معرفی کشاورزی مدرن برای افزایش سودآوری و بهره‌وری دام و صنایع لبنی پاکستان است. ارتش چهارمین ابتکار پیش ساخته خود، “ابتکار پاکستان سبز” را معرفی کرد که در (10 ژوئیه 2023) توسط نخست وزیر با حضور همه وزرای فدرال و وزرای ارشد افتتاح شد. حال،گروه “آل تمیمی” عربستان به فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی پاکستان چشم دوخته است و سرمایه‌گذاران امارات متحده عربی زمینی را در پاکستان برای تولید مواد غذایی خریداری می‌کنند، به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری در بازارهای کشاورزی و دام پاکستان به عنوان مناسب‌ترین، مقرون‌ به‌صرفه‌ترین و مطمئن‌ترین راه برای عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای تضمین امنیت غذایی مردم شان تلقی می‌شود. در واقع آغاز مجدد روند فروش زمین‌های کشاورزی به عربستان سعودی و امارات که در زمان رژیم ژنرال پرویز مشرف آغاز شده بود اما توسط دولت‌های غیرنظامی متوالی به حالت تعلیق درآمد؛ این بار با طرح‌های کشاورزی  13 ساله و به شکل مشارکت حقوقی سهامداری (ارتش+ شرکت‌های سرمایه‌گذار عربی) به یک وضعیت “برد-برد” برای پاکستان و عربستان سعودی و پاکستان و امارات متحده عربی منجر شده است.

رقابت امارات و عربستان سعودی برای سرمایه‌گذاری در کشاورزی و لجستیک غذای پاکستان مشهود است. هم ریاض و هم ابوظبی آماده توسعه روابط تجاری نزدیکتر با تشریفات اداری کمتر هستند، برخی از کارشناسان معتقدند که در این سرمایه‌گذاری‌ها کشورهای خلیج فارس بیشترین سود را خواهند برد. در سال 2023 امارات متحده عربی و عربستان سعودی سرعت سرمایه‌گذاری در پاکستان را افزایش داده‌اند. اگر ابوظبی تصمیم به سرمایه‌گذاری بیشتر در پاکستان بگیرد، به احتمال زیاد ریاض نیز به عنوان بخشی از رقابت ناگفته خود، از این روند پیروی خواهد کرد. از سال 2021، پادشاهی عربستان به شرکت‌های چند ملیتی مشوق‌هایی می‌دهد تا مقر آن‌ها در ریاض باشد. بنابراین، با وجود اینکه دبی یک مرکز تجاری منطقه‌ای است، ریاض به عنوان یک مرکز لجستیک پیشرو در حال تبدیل شدن به رقیب اصلی آن است. اگر رقابت تجاری امارات و عربستان در پاکستان آغاز شود، اسلام آباد باید روابط با هر دو متحد نزدیک خود را متعادل کند. همانطور که در بالا بیان شد. اسلام آباد با کمبود نقدینگی در جست‌وجوی راه‌حلی پایدار و بلندمدت برای حمایت از اقتصاد بیمار خود، شورای تسهیل سرمایه‌گذاری ویژه (SIFC) ایجاد کرده است که 28 پروژه با ارزش بالا به ارزش میلیاردها دلار را به کشورهای دوست ارائه کرده است. تمرکز اصلی بر روی عربستان سعودی، امارات، قطر و بحرین است. ابتدا برای استفاده از این فرصت، گروه AD Ports مستقر در امارات چهار اسکله در بندر کراچی را به مدت 50 سال و حدود 220 میلیون دلار در ماه ژوئن اجاره کرد. تنها چند هفته بعد، ابوظبی دومین قرارداد مهم ترمینال بندر دریایی را امضا کرد. در نتیجه، حدود 85 درصد از اسکله شرقی توسط شرکت امارات کنترل می‌شود. آرامکوی عربستان سعودی هم، یادداشت تفاهمی با چهار شرکت نفتی دولتی پاکستان برای ساخت یک پالایشگاه نفتی 12 میلیارد دلاری در گوادر در استان بلوچستان امضا کرده است. شرکت‌های محلی 70 درصد از سهام شرکت‌ها را مشارکت خواهند داد در حالی که آرامکو پروژه را با 30 درصد سهام آغاز خواهد کرد. در همین حال، پاکستان نیز فرودگاه‌های خود را برای سرمایه‌گذاری پیشنهاد کرده است و شرکت‌های سعودی علاقه‌مند به پروژه‌های برون سپاری فرودگاه‌ها هستند. پاکستان برای گسترش و تنوع بخشی بیشتر اقتصاد خود به سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد. در این طرح مشارکت بخش فناوری اطلاعات را در اقتصاد مبتنی بر صادرات پیش‌بینی شده است و همچنین به دنبال نوسازی سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی برای افزایش بهره‌وری است.  از ” سد دیامر-باشا و مزارع کشاورزی”، تا دشت‌های پنجاب، سرمایه‌گذاری این پروژه‌ها می‌تواند حتی بیش از 28 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شده در کریدور اقتصادی چین و پاکستان را در بر گیرد. همه پروژه‌های کشاورزی مهم توسط کشورهای عربی و تعدادی نیز توسط چینی‌ها اجرا می‌شود. در گذشته، عدم وجود یک عملیات سریع و فقدان یک پنجره واحد برای سرمایه‌گذاران خارجی یک مانع محسوب می‌شد. اما اکنون، مکانیسم SIFC کارها را آسان‌تر کرده است، به‌ویژه که پوشش قانونی کافی نیز فراهم شده است.

در حال حاضر، در واکنش به سرمایه‌گذاری های خلیج فارس، بازار سهام پاکستان همچنان مثبت است و به بالاترین حد در دو سال گذشته رسیده است. از سوی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، قطر نیز در حال بررسی پیشنهاد سرمایه‌گذاری است و دوحه در حال مذاکره با پاکستان برای اداره مشترک پایانه‌های سه فرودگاه اصلی خود – کراچی، لاهور و اسلام آباد است. اگر این امر محقق شود، دوحه حدود 3 میلیارد دلار در حمل و نقل محموله‌ها، استارتاپ‌های غذایی و همچنین فراهم‌کردن اقامتگاه‌های پنج ستاره و امکانات مدرن در فرودگاه‌ها سرمایه‌گذاری خواهد کرد. از سوی دیگر به منظور بهبود امنیت غذایی خود، دوحه همچنین در حال بررسی یک پروژه کشاورزی شرکتی 10000 هکتاری در صحرای چولستان در استان پنجاب است. پاکستان با بیش از 220 میلیون نفر جمعیت، پنجمین کشور پرجمعیت جهان است – با نرخ رشد سالانه جمعیت 2.07 درصد- پاکستان طیف وسیعی از فرصت‌ها را برای تحقیقات کشاورزی و راه حل‌ها و زمینه‌هایی برای مشارکت و همکاری‌های تجاری ارائه می‌دهد. با 220 میلیون جریب زمین در دسترس برای کشاورزی، تنها 50 میلیون جریب زمین در پاکستان زیر کشت می‌رود. شرکت‌های عربی با راه‌حل‌های اثبات‌شده و پیشرفته در کشاورزی پاکستان تشویق به مشارکت می‌شوند تا فرصت‌های فعلی در دامداری و زراعت و شیلات را با جزئیات بیشتری بررسی کنند و از پتانسیل محیط بازار کشاورزی بازدید و در آن سرمایه‌گذاری کنند. پتانسیل بسیار محدودی برای توسعه کشاورزی در خلیج فارس وجود دارد و پاکستان دارای مزیت نسبی منطقه ای در تولید محصولات زراعی، به ویژه گندم و برنج – اقلام ضروری مورد نیاز در رژیم غذایی خلیج فارس است. به نظر می‌رسید که زمین‌های بایر قابل کشت این کشور فریاد می‌زنند که نیاز به مولدسازی، تجهیز، نوسازی و دانش نوین کشاورزی دارند.