تداوم کنترل سهام‌داری کشورهای خلیج فارس بر زنجیره ارزش غذا

در اوایل دهه 2010، این سرمایه‌گذاری روی آفریقای شرقی متمرکز شد، اما در قاره آمریکا، اوکراین و استرالیا صورت متنوع‌تری به خود گرفت. اخیراً، سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های تحت حمایت صندوق‌های دولتی عربی خلیج فارس به اتحادیه اروپا و آسیا گسترش یافته‌اند، این مناطق از نقاطی محسوب می‌شوند که سهام‌شان در زنجیره ارزش غذا ، میلیاردها دلار ارزش دارد. بنظر می‌رسد، شرکت‌های مورد حمایت دولت از امارات و عربستان سعودی کنترل بیشتری بر زنجیره تأمین مواد غذایی جهانی در دست دارند و سیاست سرمایه‌گذاری میلیاردی در مزارع و مواد غذایی توسط عربستان سعودی و امارات کاملاً برنامه‌ریزی و هدایت شده است. الدهرا که متعلق به خانواده سلطنتی اماراتی و یک صندوق سرمایه‌گذاری مستقل مستقر در امارات است، فعال‌ترین شرکت خلیج فارس است که در کشاورزی اروپا سرمایه‌گذاری می‌کند. این شرکت خود را ” شریک رسمی دولت ابوظبی در دستیابی به چشم انداز بلند مدت امنیت غذایی دولت” می‌نامد. در حال حاضر الدهرا یک بازیگر جهانی در تجارت کشاورزی است که در سال 2005 با دفتر مرکزی در ابوظبی، امارات تأسیس شد. به اعتقاد مدیران الدهرا، به دلیل کمبود آب در امارات متحده عربی، ” برون سپاری کشاورزی مقرون به صرفه‌ترین راه برای ایجاد یک صنعت کشاورزی پایدار و پرسود است.” تا کنون این شرکت در اسپانیا و صربستان سرمایه‌گذاری کرده است و در سال 2019  شرکت (Agricost)، یکی از بزرگترین شرکت‌های کشاورزی در رومانی را در معامله‌ای به ارزش نیم میلیارد دلار خریداری کرد. زمین‌های کشاورزی در اتحادیه اروپا از مزایای نزدیکی به بازار غنی، بنادر خوب و یارانه‌های مالیات دهندگان برخوردار است و شرکت  Agricost بزرگترین دریافت‌کننده وجوه یارانه‌ای اتحادیه اروپا از طریق “سیاست مشترک کشاورزی اتحادیه” در رومانی است که حدود 12 میلیون یورو در سال دریافت می‌کند. شرکت الدهرا به دلیل زمین حاصلخیز و عملیات کشاورزی در مقیاس بزرگ، رومانی را انتخاب کرد و تولید حدود 40 تا 50 درصد محصولات برای بازار داخلی و بقیه برای صادرات خواهد بود .

وام‌های موسسات مالی اروپایی نیز در اختیار شرکت‌های خلیج فارس که در اروپا و آفریقا سرمایه‌گذاری می‌کنند، می‌باشد. در سال 2021، الدهرا صربستان وام 34 میلیون دلاری از بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) برای سرمایه‌گذاری در کشاورزی، کارخانه یونجه، کارخانه خوراک دام و مزارع لبنی دریافت کرد. بانک EBRD همچنین توسعه الدهرا در تولید روغن زیتون در مراکش را با پنج میلیون یورو تأمین مالی کرده است. ارائه وام بلندمدت (“وام”) تا سقف 34 میلیون یورو به الدهرا صربستان (ADS)، یک شرکت تجارت کشاورزی یکپارچه عمودی با عملیات زنحیره تأمین در نزدیکی بلگراد، صربستان است. بسیار طبیعی بود. چون ”  AL DAHRA SERBIA DOO” متعلق به گروه شرکت‌های الدهرا بازیگری پیشرو در تجارت کشاورزی جهانی است که دفتر مرکزی آن در ابوظبی، امارات متحده عربی، و متخصص در کشت، تولید و تجارت خوراک دام و مواد ضروری غذایی انسان مانند برنج، آرد، میوه‌ها و سبزیجات است. عواید حاصل از این وام ADS  را قادر می‌سازد تا با امکان سرمایه‌گذاری در بهبود کشاورزی، یک کارخانه جدید یونجه، یک کارخانه خوراک دام و نوسازی فعالیت‌های مزارع لبنی خود را تأمین مالی کند. هدف این سرمایه‌گذاری‌ها افزایش و بهینه‌سازی عملیات کشاورزی محصول ADS از جمله از طریق گسترش قابل‌توجه اراضی آبی، و نوسازی عملیات لبنیات با هدف بهبود کیفیت شیر ​​و تولید شیر از طریق جایگزینی مزارع قدیمی لبنیات با فناوری‌های جدید توصیه شده در کشور است. هدف این سرمایه‌گذاری‌ها در نهایت گسترش تجارت ADS در رابطه با فرآوری یونجه و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در ADS، و آغاز فعالیت صادراتی آن، موقعیت ADS و صربستان را به عنوان یک کشور مبدأ کلیدی در بازار جهانی یونجه معتبر می‌سازد. البته تمام زمین‌های شرکت برای چندین دهه تحت مدیریت قبلی دولت صربستان تحت بهره‌برداری کشاورزی بوده‌اند و تمام فعالیت‌های پروژه در زمین‌هایی انجام می شود که قبلاً به طور قابل توجهی از شرایط طبیعی خود تغییر یافته است. تغییرات پیشنهادی در عملیات لبنیات و کارخانه خوراک موجود، فرصتی برای کاهش سطح اثرات زیست محیطی عملیاتی از سطوح موجود، با بهبود زیرساخت‌های پیشگیری از آلودگی و کارایی فرآیند است. همچنین انتظار می‌رود که بهبودهای بهره‌وری منجر به کاهش تعداد کارکنان در عملیات‌های موجود شود، اگرچه تعداد کمتری شغل در تأسیسات جدید یونجه ایجاد خواهد شد. این شرکت اکثر کارگران خود را مستقیماً و عمدتاً از پنج جامعه محلی استخدام می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که ADS در حال حاضر بیش از 7000 گاو شیرده و تعداد کل 16800 گاو پرواری دارد. همه گاوها به طور دائم “فری استایل” و بدون دسترسی به بیرون برای چرا نگهداری می‌شوند. خوراک دام از کارخانه تولید خوراک و محصولات علوفه‌ای خود شرکت و تأمین آب از منابع داخلی دارایی‌های شرکت می‌باشد.

الدهرا یکی از بهترین نمونه‌های گزینش استراتژی مطلوب برای حصول توامان به سود و امنیت غذایی است. در همین حال، شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی و دامداری عربستان (سالیک) مالک “گروه کنتیننتال اوکراین” است که در غرب کشور فعالیت می‌کند و در زمینه تولید محصولات زراعی، بذر و سیب زمینی و ذخیره‌سازی غلات تخصص دارد. گروه کانتیننتال به حدود 200000 هکتار از اراضی کشاورزی مرغوب دسترسی دارد که آن را به ششمین ملاک بزرگ زمین در اوکراین مبدل کرده است. سالیک متعلق به یک صندوق دارایی دولتی عربستان است که وظیفه آن تضمین امنیت غذایی این کشور وحوزه خلیج فارس است. بنابراین، دو شرکت استراتژیک خلیج فارس تحت حمایت دولت‌هایشان بر برخی از بزرگ‌ترین بخش‌های اراضی قابل کشت در منطقه چرنوزم (خاک سیاه اروپا)، خاک حاصلخیز و غنی از هوموس که از جنوب رومانی از مولداوی و اوکراین تا روسیه می‌گذرد، با تصرف زنجیره تأمین غلات کنترل دارند. اکنون امارات متحده عربی و عربستان سعودی در حال تبدیل‌شدن به کشورهایی هستند که کنترل کامل زنجیره تأمین مواد غذایی، از محصولات کشاورزی، فرآوری، صادرات محصول نهایی و فروش آن را در اختیار دارند. در ترکیب سهامداران الدهرا 50 درصد متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری مستقل ADQ مستقر در امارات است، یک شرکت هلدینگ که اخیراً 45 درصد از لوئیس دریفوس، “غول تجاری غلات” ثبت شده در هلند را خریداری کرده است. لویی دریفوس، متعلق به خانواده فرانسوی همنام خود، یکی از ABCD ها، چهار تاجر قدرتمند کشاورزی، در کنار شرکت‌های آمریکایی  Cargil، Bunge  و Archer Daniels Midland  است. با این حال، تسلط ABCD ها اخیراً توسط شرکت‌های آسیایی مانند Cofco  چین به چالش کشیده شده است. در سال 2022 “سالیک” یک سوم Olam Agri  مستقر در سنگاپور را به قیمت بیش از یک میلیارد دلار خریداری کرد. اولام آگری که اصالتاً اهل نیجریه است، اکنون یکی از ده تاجر برتر کشاورزی جهانی است که در تجارت غلات، دانه‌های روغنی، برنج و خوراک دام تخصص دارد. همچنین صندوق سرمایه گذاری(ADQ ) اولین گام‌های خود را برای خرید یک تولیدکننده مواد غذایی اروپایی هم برداشته چنانکه در مارس 2022، این هلدینگ اعلام کرد که اکثریت سهام تولیدکننده میوه ایتالیایی (Unifrutti ) را با هدف دوگانه امنیت غذایی و سود خریداری خواهد کرد. تا در حال تکامل و توسعه سبد غذایی و کشاورزی خود با هدف ایجاد بازده مالی قوی و در عین حال تقویت انعطاف‌پذیری سیستم زنجیره تأمین مواد غذایی در امارات باشد. اما امارات و عربستان سعودی فقط برای مصرف غذا وارد نمی‌کنند. آن‌ها از این مواد به عنوان پردازش مجدد مواد برای توسعه فرآوری مواد غذایی در کشورهای خود و هژمونی سیاسی بر دیگر کشورهای عربی مانند یمن و لبنان و… استفاده می‌کنند.

امارات عربی سالانه حدود 7 میلیارد یورو غذا صادر می‌کند، کالاهای خام مانند چغندرقند را وارد ، آن را پردازش و صادر می‌کند. بنابراین در حال دستیابی به یک موقعیت واسطه در سیستم غذایی منطقه‌ای است. عربستان سعودی نیز مشابه همین فعالیت‌ها را در دست انجام دارد. اگرچه مانند امارات هنوز آنقدر قوی و دارای راهبرد تهاجمی در شرکتداری نیست. سیاست کشورهای خلیج برای داشتن کنترل بر مشاغل در سراسر زنجیره تأمین عذایی به این معنی است که آن‌ها الزاما باید خود را در برابر سه تهدید خارجی ”  تغییرات آب و هوا، جنگ‌های احتمالی و نوسان قیمت “محافظت کنند. به نظر متخصصین کشاورزی الدهرا ، جنبه‌های متعددی برای ایجاد یک سیستم مؤثر جهت پایداری در سیستم کشاورزی وجود دارد که با فرآیند تنوع بخشی به سبد فعالیت‌ها و محصولات آغاز می‌شود، به‌گونه‌ای که الدهرا در زمین‌های کشاورزی در هر دو نیمکره شمالی و جنوبی سرمایه‌گذاری کرده است. این امر برای اطمینان از این واقعیت است که بتواند محصولات کشاورزی را در تمام طول سال کشت نموده و از هرگونه کمبود ناشی از تغییرات آب و هوایی سالیانه جلوگیری کند. فرض کنیم اگر یک خشکسالی شدید یا موج گرما در رومانی اتفاق بیافتد و محصولات امارات متحده عربی در مزرعه‌اش در رومانی از بین برود، امارات می‌تواند به مکان دیگری برگردد، که ممکن است برای واردات نیازمندی‌هایش تحت شرایط آب و هوایی مشابه نبوده باشد و زمانی که کشورهای حاشیه خلیج فارس دارای حقوق سهامداری بزرگی در شرکت‌های تجاری مانند لوئیس دریفوس ADQ و اولام آگری از سالیک داشته باشند، این شرکت‌ها می‌توانند امنیت غذایی کشور را از نوسانات بازار، مانند افزایش قیمت گندم در مارس 2022، پس از جنگ روسیه و اوکراین، مصون سازند. بنابراین مسأله فقط در دسترس‌بودن ذخایر راهبردی کالاهای اساسی نیست و برنامه‌ریزی و پس‌انداز نقدینگی ناشی از انباشت پترودلارها برای زمانی که تورم قیمت مواد غذایی افزایش می‌یابد، ضروری است. آن‌ها بخوبی به این نکته ضروری واقف‌اند که قیمت کالاهای غذایی در “کشاورزی مالی شده” امروز بر اساس اصول سفته بازی شرکت‌های تجاری بزرگ در بورس‌های کالایی است، نه بر اساس عرضه و تقاضای محصولات در بازارهای واقعی؛ بنابراین، جو سیاسی و بحران‌های ژئوپلتیک اغلب منجر به نوسانات قیمت کالاهای کشاورزی می‌شود، به این معنی که برنامه‌ریزی بلندمدت برای کشاورزی پایدار و قیمت‌گذاری، دو ابزار ضروری برای تضمین امنیت غذایی مداوم است. بنابراین، خرید اکثریت سهام یک کارگزاری بورسی توسط ADQ به این معنی است که آن‌ها بر روی بورس‌های کالایی که ممکن است در صورت بروز بحران به راهبری قیمت غذا رهنمون شوند، کنترل داشته و در عین حال از آن سود هم ببرند.

در حال حاضر؛ اقتصاد سیاسی شرکت‌های خلیج‌فارس در حال تصرف منابع استراتژیک کشاورزی در سراسر جهان هستند و می‌توانند از موقعیتی که تأمین غذای خود را تضمین می‌کنند، به کنترل عرضه مواد غذایی سایر کشورها هم برسند. البته امارات متحده عربی و عربستان سعودی نگاهی به همسایگان خاورمیانه‌ای و مناطق توسعه نیافته شمال آفریقا نیز دارند. طرفه اینکه در حالی که امارات و عربستان سعودی در حال گسترش پایگاه قدرت کشاورزی خود هستند، بسیاری از کشورهای خاورمیانه و آفریقا هیچ حائلی در برابر تغییرات آب و هوایی شدید ندارند، با کمبود مواد غذایی مواجه هستند و به سرعت در حال اتمام پول نقد و منابع ارزی خویش می‌باشند. در دهه 1980، بسیاری از این کشورها با بحران بدهی مواجه بودند و به وام‌های کمک مالی از مؤسسات مالی جهانی مانند صندوق بین المللی پول (IMF) و بانک جهانی نیاز داشتند. برای تأمین این منابع مالی، آن‌ها اصلاحات ساختاری در اقتصاد خود انجام دادند و تحت توصیه، کشورهایی مانند مصر، تونس و مراکش کشاورزی کشور خود را سازماندهی مجدد کردند و بر تولید محصولات صادراتی متمرکز شدند که می‌توانستند به راحتی رشد کنند تا منابع ارزی قابل توجهی به دست آورند. در واقع «ایده‌ی این که مصر توت فرنگی تولید و توت فرنگی صادر می‌کند، زیرا مزیت آن در تولید توت فرنگی است از این تفکر نشآت گرفته است.”با این منابع ارزی، مصر می‌توانست در بازارهای آزاد غلات مورد نیاز خود را خریداری کند. در مورد مصر، عمده خریدهای غلات از اوکراین بوده است. بنابراین، هر کشوری با نقاط قوت خود بازی می‌کرد. این سیستم در زمان صلح، زمانی که روابط صمیمانه بین کشورهایی وجود دارد که از تجارت آزادانه خوشحال هستند، بطور مطلوبی کار می‌کند. اما هنگامی که بحرانی مانند جنگ روسیه و اوکراین رخ می‌دهد، ناگهان مصر بدون غله می‌شود، مردم آن نان ندارند، و سیستم امنیت غذایی کشور فرو می‌ریزد، یا نیاز به تعدیل مجدد گران قیمت ارزاق عمومی دارد. امروزه دیگر؛ از نظر امنیت غذایی، این طرح شکست خورده است. قیمت مواد غذایی افزایش یافته است و در اکثر کشورهای شمال آفریقا از دهه 1990، ناامنی غذایی افزایش یافته است. اگر آن‌ها سعی می‌کردند بر حاکمیت غذایی تأکید کنند و از بازارهای بین‌المللی گزینه‌های جانشین و مقداری حائل در پروسه امنیت غذایی خود فراهم کنند، حال در موقعیت بهتری برای مقابله با این نوع بحران بودند. از دهه 1990، شرکت های کشاورزی خلیج فارس اغلب از طریق معاملات با دولت‌های سودان، مصر و اتیوپی برای استفاده از زمین‌هایشان در آفریقا گسترش یافته‌اند. در بیشتر موارد، این امر برای اطمینان از تغذیه دام برای تأمین خوراک دام‌هایی است که در عربستان سعودی و امارات نگهداری می‌شوند. از آنجایی که شرکت‌های خلیج‌فارس سرمایه‌های مکفی داشتند، از تغییر ساختار مالی در بسیاری از این کشورها برای تصاحب دارایی‌هایشان استفاده کردند. این شرکت‌ها اغلب از گفتمان امنیت غذایی برای «شیرین‌کردن توافق و شیرین‌کردن معامله» استفاده می‌کردند تا بتوانند در مصر یا سودان سرمایه‌گذاری کنند. آن‌ها از امنیت غذایی به شیوه‌ای مبهم برای توجیه این سرمایه‌گذاری استفاده نمودند تا شواهدی مبنی بر وجود گرایش به سود متقابل  زیر نقاب امنیت غذایی کاملاً پنهان بماند. بازارهای نوظهور غنی از منابع، همراه با وجوه قابل معامله در مبادلات مربوط به کشورهای خلیج فارس، از افزایش قیمت کالاها سود می‌برند، زیرا جنگ روسیه و اوکراین و تحریم‌ها بر چشم انداز عرضه بسیاری از کالاهای اساسی کشاورزی عمده تأثیر می‌گذارد. حتی، صادرکنندگان دیگر کالاها مانند نفت در عربستان سعودی، آنگولا، اروگوئه و قطر تقویت شده‌اند. البته افزایش قیمت‌ها، به ویژه در کالاهای کشاورزی، ضربه‌ای قابل کنترل برای بازارهای نوظهور است و می‌تواند با تراز تجاری قوی‌تر جبران شود.