کشاورزی یا زراعت عمودی، ایده جدیدی برای تولید برخی محصولات کشاورزی در محیط های کنترل شده به صورت مطبق و فشرده است. این نوع کسب و کار به‌ویژه با توجه به افزایش جمعیت دنیا و نیاز به تأمین غذای بیشتر، بازاررسانی سریع و دسترسی مصرف‌کنندگان به محصولات تازه و با کیفیت در حومه شهرها در حال اوج‌گیری است به‌طوری‌که شرکت‌های بزرگی مانند آمازون و سافت بانک ژاپنی در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. با این حال پرسش‌هایی در مورد توسعه کشاورزی عمودی مطرح است از جمله آن که آیا کشت عمودی، یک شیوه تولید برای پاسخ به تغییرات اقلیمی و کم آبی است و یا روشی مناسب برای تولید هر نوع محصولی محسوب می‌شود؟ در این‌باره با پروفسور زارع نماینده ایران در سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) و مستقر در رم ایتالیا، گفت‌وگویی را در فضای مجازی انجام داده‌ایم.
وی معتقد است آینده امنیت غذایی جهان در گرو استفاده فزاینده از تکنیک‌های کشاورزی سازگار با مشکل کم آبی و تغییرات اقلیمی است. زارع می‌گوید: هم اکنون طیف گسترده‌ای از شیوه‌ها و فناوری‌های سازگار با محیط‌ها و اقلیم‌های مختلف در مناطق روستایی و شهری قابل ترویج است و کشاورزی عمودی یکی از این شیوه‌ها است و نه جایگزین آنها. وی می‌افزاید: به‌رغم گسترش کشت عمودی در سطح جهان و در پی آن افزایش چند برابری حجم تولید محصول و کاهش مصرف آب، اما این شیوه کشت در حال حاضر فقط به چند محصول محدود می‌شود و برای همه نواحی و همه محصولات مانند غلات، مناسب نیست.
· چطور شد که ایده کشاورزی یا مزارع عمودی شکل گرفت؟
- ایده مزارع عمودی با هدف شناسایی حوزه کشاورزی در هر شهر مطرح شد و در مزارع عمودی محصولات روی سطوح توسعه یافته در ارتفاع، در انبارها و یا آسمان خراش‌ها رشد می‌کنند. مزارع عمودی مراکز واقعی برای تولید غذا هستند و در درون آنها شرایط محیطی لازم برای رشد و نمو گیاهان و سبزیجات بازآفرینی می‌شود. نخستین تجربه مزرعه عمودی به سال ۲۰۱۲ در مزرعه Sky Greens در سنگاپور بر می‌گردد که تعداد بالای ساکنان به افزایش میزان قابل‌توجه نیازهای مواد غذایی انجامید که با ریتم آیش مزارع و سیستم‌های طبیعی مطابقت نداشت. بنابر این با ایجاد مزرعه عمودی در برخی از مناطق موجب خودکفایی تولید شد. زراعت عمودی را می‌توان در هر نوع ساختمانی ایجاد کرد. اما فضاهایی که برای کشت مورد استفاده قرار می‌گیرند به نور خورشید نیاز دارند که چون به اندازه کافی نیست استفاده از لامپ‌های LED ضرورت می‌یابد.
· با این ترتیب برای کشاورزی عمودی و تولید محصول با این شیوه به نیروی برق بیشتری نسبت به گلخانه‌های معمولی نیاز است.
- همینطور است، اما امروزه برای حل این مسأله، تأمین انرژی موردنیاز تولید در کشاورزی عمودی با استفاده از جمع‌آوری ضایعات گیاهی و سیستم‌های تبدیل مجدد و بهره‌گیری از تجهیزات تولید انرژی‌های تجدیدپذیر با اثرات زیست محیطی از جمله پانل‌های فتوولتائیک، توربین‌های بادی صورت می‌گیرد. سه روش مختلف کشاورزی عمودی شامل آئروپونیک، هیدروپونیک و آکواپونیک است. اساس روش آئروپونیک کشت گیاهان بدون استفاده از خاک است و تغذیه گیاه از ریشه از طریق سیستم مبتنی‌بر مهپاش آب و مواد مغذی معدنی صورت می‌گیرد و برای تأمین مواد موردنیاز برای فرآیند فتوسنتز از نور ال ئی دی یا LED (Light-Emitting Diode) استفاده می‌شود. به‌رغم این که کشاورزی عمودی، متحولانه‌ترین و مبتکرانه‌ترین تکنیک است، اما در عین حال مستلزم سرمایه‌گذاری بالای اولیه و سازگاری با سایر محصولات است. در حال حاضر بزرگترین مزرعه آئروپونیک عمودی در جهان در نیوآرک، نیوجرسی واقع شده است و سالانه حدود ۹۰۰ تن سبزیجات تولید می‌کند. این مزرعه عمودی در یک کارخانه قدیمی بلااستفاده ایجاد شده است.
· تغییرات اقلیمی و محدودیت‌های تولید، جستجو برای یافتن راه‌حل‌ها و ارایه روش‌های نوین به منظور پایداری تولید و تأمین غذا در دنیا را افزایش داده است. آیا در این میان می‌توان کشاورزی یا زراعت عمودی را به‌عنوان یک شیوه قابل اتکا و پاسخگو برای کمک به تأمین امنیت غذا در نظر گرفت؟
- تغییرات اقلیمی و جوی، بستر بحران‌های زیادی در محیط زیست را فراهم کرده و تلاش برای پیدا کردن راهی که امنیت غذایی دنیا را تأمین کند در حال افزایش است. به‌طور خلاصه می‌توان گفت، طیف گسترده‌ای از شیوه‌ها و فن‌آوری‌های سازگار با محیط‌ها و اقلیم‌های مختلف در مناطق روستایی و شهری قابل ترویج است و کشاورزی عمودی یکی از این شیوه‌ها است و نه جایگزین آنها. به‌رغم رشد و گسترش کشت عمودی در سطح جهان، این شیوه کشت در حال حاضر فقط به چند محصول محدود می‌شود و برای همه نواحی و همه محصولات مانند غلات، مناسب نیست. بنابراین کشاورزی عمودی جایگزین کشاورزی متعارف نخواهد شد. در مجموع مهم این است که دامنه گسترده‌ای از روش‌ها برای هر ناحیه اقلیمی و اکولوژیکی ترویج شود.
· از طریق کشاورزی عمودی چه محصولاتی را می‌توان تولید کرد؟
- به‌طور عمده محصولات برگی (سبزیجات) و توت‌فرنگی که می‌توانند به‌صورت چند لایه بدون اشغال فضای عمودی نصب شوند، مناسب برای کشت عمودی هستند. علاوه‌بر این، تجربیات خوبی در زمینه کشت علوفه تازه برای نشخوارکنندگان با سطوح مختلف سرمایه‌گذاری و فن‌آوری وجود دارد.
· در این شیوه کشاورزی میزان عملکرد در واحد سطح چقدر است؟
- براساس مطالعه موردی پروژه فائو در نوارغزه، میزان تولید توت‌فرنگی در کشت عمودی به ۱۲ هزار کیلوگرم در یک هزار مترمربع در یک فصل می‌رسد در حالی که در یک هزار مترمربع کشت در زمین باز، حداکثر ۳ هزار کیلوگرم و در یک هزار مترمربع در سیستم گلخانه معمولی ۴ هزار کیلوگرم از این محصول تولید می‌شود.
· مزیت‌هایی کشاورزی عمودی نسبت به گلخانه‌های معمولی و کشاورزی سنتی چیست؟
- یکی از مزیت‌های کشت عمودی، استفاده کارآمد و مؤثر از فضا با توجه به این که محصول می‌تواند به صورت عمودی رشد کند و این امر اجازه می‌دهد تا تعداد گیاهان بیشتری در هر واحد سطح کشت شود. از سوی دیگر تفاوت اصلی بین روش هیدروپونیک در کشت عمودی با کشاورزی سنتی نیز در خاک است. در روش هیدروپونیک، تغذیه گیاه به جای خاک از طریق کودهای محلول در آب حاصل می‌شود. بنابراین در هیدروپونیک خاک وجود ندارد.
تفاوت دیگر در مورد مصرف آب و کود است. روش‌های هیدروپونیک در کارآمدترین شکل خود با استفاده از ۱۰ درصد نیاز آب کشاورزی به حفظ آب کمک می‌کند و با جذب موادمغذی به‌طور مستقیم و مؤثر در ریشه گیاه، مصرف کود تا ۴۰ درصد نیز کمتر است. علاوه‌بر این، از آنجایی که محصول می‌تواند دو برابر سریع‌تر رشد کند و کشاورزان می‌توانند در مقایسه با کشاورزی سنتی تا چهار برابر بیشتر محصولات کشاورزی را در یک مکان بکارند، روش‌های هیدروپونیک باعث عملکرد بیشتر محصول می‌شوند.
· موضوع قابل توجه دیگر به سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه مربوط می‌شود. گفته می‌شود سرمایه‌گذاری‌های متعددی از سوی شرکت‌های بزرگ همچون آمازون در حوزه کشاورزی عمودی صورت گرفته است. فکر می‌کنید این سرمایه‌گذاری‌ها حرکتی به سوی ایجاد کسب و کارهای نوین و افزایش درآمد است یا نوعی آینده‌نگری و آمادگی برای رویارویی با بحران تأمین غذا در آینده محسوب می‌شود؟
- دنیای صنعت و شرکت‌های بزرگ به‌طور جدی روش‌های هیدروپونیک را برای کشاورزی به منظور کاهش اثرات زیست محیطی مدنظر قرار داده و شرکت‌هایی مانند Cloudponics، Grobo و Iron Ox و… در روش‌های هیدروپونیک سرمایه‌گذاری کرده‌اند. باید گفت آینده امنیت غذایی جهان در استفاده فزاینده از تکنیک‌های کشاورزی سازگار با مشکل کم آبی است. تنش آبی زمانی رخ می‌دهد که تقاضا برای آب از مقدار موجود در یک دوره مشخص بیشتر شود یا زمانی که کیفیت پایین آب استفاده از آن را محدود کند. مشکل آب در جهان یک مشکل واقعی است و تا دیر نشده است باید گام‌های مهمی برای حل آن برداشت. جامعه انسانی از یک سو با افزایش جمعیت مواجه است و افزایش جمعیت منجر به افزایش تولید مواد غذایی می‌شود. از نظر تاریخی نیز تخصیص آب به کشاورزی طی ۵۰ سال گذشته سه برابر شده است. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند تا سال ۲۰۵۰، تخصیص آب به بخش کشاورزی بین ۲۵ تا ۴۰ درصد افزایش یابد. این امر به‌ویژه برای مناطق پرتنش مانند خاورمیانه، آفریقا و بخش‌هایی از آمریکای جنوبی صادق است. این در حالی است که در کشاورزی سنتی به خصوص با سیستم آبیاری بارانی (spray irrigation system) حجم زیادی از آب روی فضاهای بزرگ در معرض نور خورشید پاشیده می‌شود و این امر منجر به تبخیر آب خواهد شد و علاوه‌بر این، ۹۹ درصد از آب آبیاری فرای ناحیه ریشه ریخته شده و از دست می‌رود.از این‌رو، روش‌هایی مانند کشت عمودی یا کشاورزی شهری به علت مصرف آب کمتر موردتوجه سرمایه‌گذاران برای تأمین غذا قرار گرفته است.
· به‌عنوان آخرین پرسش، موضع سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در مورد کشاورزی عمودی چیست و آیا توسعه این شیوه تولید را توصیه می‌کند؟
- در مجموع فائو از مجموعه‌ای از روش‌های متنوع و سازگار با اقلیم و در نظر گرفتن جوامع محلی و با رویکرد حفظ منابع پایه تولید به‌ویژه آب و خاک حمایت می‌کند و البته همانطوری که گفته شد بسیاری از محصولات مهم و استراتژیک مثل گندم را نمی‌توان به این روش‌های جدید تولید کرد. بنابراین بحث در مورد این که آیا کشاورزی عمودی یا کشاورزی شهری می‌تواند امنیت غذایی در شهرها را بهبود بخشد، ادامه دارد.
· چه نوع حمایت‌هایی از کشاورزی عمودی در دستور کار این سازمان است؟
- حمایت‌های فائو به‌طور عمده در حوزه سیاست‌گذاری و توانمندسازی بهره‌برداران از طریق کمک به اجرای پروژه‌های ترویجی و توسعه‌ای است.
ثبت دیدگاه