خاک و آب، منشأ زندگی
این روز جهانی، بزرگداشتی است که اهمیت خاک و ضرورت بهرهبرداری پایدار از آن را برای جوامع مختلف در سراسر جهان آشکار میسازد. شایان ذکر است سازمان ملل متحد نیز در همین راستا سال ۲۰۱۵ را به عنوان سال جهانی خاکها تعیین نموده بود. برگزاری مراسم روز جهانی خاک در ایران سابقهای چند ساله دارد و در سال جاری روز جهانی خاک نیز با شعار “خاک و آب؛ منشأ زندگی” برگزار شد.
خاک به عنوان منبع طبیعی، سرمایه ملی و بستر حیات، نقش اساسی در استقرار و رشد جوامع بشری و نیز سایر جانداران دارد و در واقع بخشی از زنجیره غذایی انسان و سایر حیوانات از خاک است. به همین دلیل هرگونه آلودگی موجود در خاک میتواند در طی زنجیره غذایی، به سطوح بالاتر انتقال یافته و در نهایت در انسان تمرکز یابد. بخشی از تنوع زیستی این سیاره در خاک آن یافت میشود. برخی از جنبههای ارزش خاک را نمیتوان با اعداد بیان کرد. با این حال، در مواجهه با تغییرات آب و هوایی و فعالیتهای انسانی، خاک در حال تخریب است.
شیوههای مدیریت پایدار خاک، از جمله خاکورزی، تناوب زراعی، افزودن مواد آلی و کشت پوششی، ضروری است. این اقدامها نه تنها سلامت خاک را بهبود میبخشد، بلکه به کاهش فرسایش و آلودگی، افزایش نفوذ و ذخیره آب کمک میکند.
طبق اطلاعات و دادههای موجود فرسایش آبی و بادی خاک مهمترین عامل تخریب خاک در ایران است که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و محیطی فراوان و گستردهای را به دنبال دارد. فرسایش خاک به شکلهای مختلف بادی و آبی در گستره ایران در همه کاربریها وجود دارد. کمترین مقدار متوسط فرسایش خاک برآورد شده در کشور، خیلی بیشتر از حدقابل تحمل خاک و توان خاکسازی است.
در حال حاضر۸۰ درصد کشاورزی دنیا به صورت کشت دیم است که از این طریق ۶۰ درصد غذای مورد نیاز جهان را تأمین میشود. این در حالی است که در کشور ما نیز ۶۰ درصد اراضی تحت کشت دیم بوده ولی تنها ۲۰ درصد غذای ما را تأمین میکند. این نشانگر ضرورت توجه بیشتر به مقوله ارتقاء بهرهوری بهویژه با تأکید بر مدیریت آب سبز و بهبود حاصلخیزی خاک است. متوسط فرسایش خاک در کشور ما ۱۶ تن در هکتار است. این در حالی است که در استانهای حاشیه زاگرس مانند: ایلام، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و … این میزان فرسایش شدت بیشتری دارد و به ۳۰ تن در هکتار میرسد. بحران خاک در ایران موضوعی حائز اهمیت است که مغفول مانده و عمده توجه کارشناسان و مسئولان به بحران آب است. اما نباید فراموش کرد که برای کاهش بحران آب، ضرورتاً باید از بحران خاک نیز عبور کرد.
البته کسب رتبه دوم حفظ و صیانت از خاک دنیا توسط ایران بین ۱۳۹ کشور دنیا به گواه فائو، حاکی از آن است که وزارت جهاد کشاورزی ایران، قدر خاک را به اندازه آب میداند و تلاش میکند اندک خاکهای حاصلخیز کشور را با تمام توان حفظ کند. همچنین افزایش ۵۰۰ درصدی میزان تولید نهال جهت کاشت در عرصههای منابع طبیعی نیز نشان میدهد که این وزارتخانه برای حفظ آب و خاک، برنامههای بلند مدتی را طراحی کرده است و با ادامه روند موجود، شاهد کاهش روند فرسایش خاک در کشور خواهیم بود.